天使童声合唱团在维也纳献唱第八届世界和平合唱节（图）

Эрв?н Шродз?нгер
ням.: Erwin Schr?dinger
Эрв?н Шродз?нгер у 1933 годзе
Дата нараджэння	12 жн??ня 1887(2025-08-04)[…]
Месца нараджэння	Вена, А?стра-Венгрыя
Дата смерц?	4 студзеня 1961(2025-08-04)[…] (73 гады)
Месца смерц?	Вена, А?стрыя
Месца пахавання	Альпбах[d]
Грамадзянства	Цыслейтан?я  Герман?я  Трэц? рэйх
Бацька	Рудольф Шродз?нгер[d]
Жонка	Annemarie Schr?dinger[d]
Дзец?	Ruth Braunizer[d]
Род дзейнасц?	ф?з?к, ф?з?к-тэарэтык, навуковы работн?к, прафесар, п?сьменн?к-дакументал?ст, матэматык
Навуковая сфера	тэарэтычная ф?з?ка
Месца працы	Венск? ?н?верс?тэт, Енск? ?н?верс?тэт, Ун?верс?тэт Штутгарта, Ун?верс?тэт Брэслау , Цюрыхск? ?н?верс?тэт Берл?нск? ?н?верс?тэт, Оксфардск? ?н?верс?тэт, Грацск? ?н?верс?тэт, Генцк? ?н?верс?тэт, Дубл?нск? ?нстытут вышэйшых даследавання?
Альма-матар	Венск? ?н?верс?тэт
Навуковы к?ра?н?к	Франц Экснер Эган Швейдлер Фрыдрых Хазенерль
Вядомы як	адз?н са стваральн?ка? квантавай механ?к?
Член у	Лонданскае карале?скае таварыства Акадэм?я навук ГДР Баварская акадэм?я навук Акадэм?я навук СССР Папская акадэм?я навук А?стрыйская акадэм?я навук Амерыканская акадэм?я мастацтва? ? навук Рас?йская акадэм?я навук Пруская акадэм?я навук Нацыянальная акадэм?я навук ?тал??[d]
Узнагароды	Нобеле?ская прэм?я па ф?з?цы (1933)
Подп?с
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Квантавая механ?ка

$\Delta x\cdot \Delta p_{x}\geqslant {\frac {\hbar }{2}}$

Прынцып нявызначанасц? Гейзенберга

Уводз?ны Матэматычныя асновы Аснова Клас?чная механ?ка · ?нтэрферэнцыя · Бра ? кет · Гам?льтан?ян · Старая квантавая тэорыя Фундаментальныя паняцц? Квантавы стан · Квантавая наз?раемая · Хвалевая функцыя · Квантавая суперпаз?цыя · Квантавая счэпленасць · Змяшаны стан · 百度 中央城市工作会议，是继1978年全国城市工作会议后首次召开的最高规格的城市工作会议，习近平总书记在会上发表重要讲话，分析城市发展面临的形势，明确做好城市工作的指导思想、总体思路、重点任务。 Вымярэнне · Нявызначанасць · Прынцып Па?л? · Дуал?зм · Дэкагерэнцыя · Тэарэма Эрэнфеста · Тунэльны эфект Эксперыменты Вопыт Дэв?сана — Джэрмера · Вопыт Попера · Вопыт Штэрна — Герлаха · Вопыт Юнга · Праверка няро?насцей Бела · Фотаэфект · Эфект Комптана Фармулё?к? Прадста?ленне Шродз?нгера · Прадста?ленне Гейзенберга · Прадста?ленне ?заемадзеяння · Матрычная квантавая механ?ка · ?нтэгралы па траекторыях · Дыяграмы Фейнмана Ура?ненн? Ура?ненне Шродз?нгера · Ура?ненне Па?л? · Ура?ненне Клейна — Гордана · Ура?ненне Дз?рака · Ура?ненне фон Неймана · Ура?ненне Блоха · Ура?ненне Л?ндблада · Ура?ненне Гейзенберга ?нтэрпрэтацы? Капенгагенская ?нтэрпрэтацыя · Тэорыя схаваных параметра? · Шматсусветная Разв?ццё тэоры? Квантавая тэорыя поля · Квантавая электрадынам?ка · Квантавая хромадынам?ка · Квантавая грав?тацыя Складаныя тэмы Квантавая тэорыя поля · Квантавая грав?тацыя · Тэорыя ?сяго Вядомыя вучоныя Планк · Эйнштэйн · Шродз?нгер · Гейзенберг · Ёрдан · Бор · Па?л? · Дз?рак · Фок · Борн · дэ Бройль · Ландау · Фейнман · Бом · Эверэт

Э?рв?н Ру?дольф ?о?зеф Алякса?ндр Шро?дз?нгер, таксама Шро?дынгер (ням.: Erwin Rudolf Josef Alexander Schr?dinger; 12 жн??ня 1887, Вена, А?стрыя — 4 студзеня 1961, Вена, А?стрыя) — а?стрыйск? ф?з?к-тэарэтык, ла?рэат Нобеле?скай прэм?? па ф?з?цы (1933 разам з Полем Дыракам) за адкрыццё новых аспекта? тэоры? атама? ? ?х застасаванне.

Шродз?нгеру належыць шэраг фундаментальных вын?ка? у гал?не квантавай тэоры?, як?я лягл? ? аснову хвалевай механ?к?: ён сфармулява? хвалевыя ?ра?ненн? (стацыянарнае ? залежнае ад часу ?ра?ненн? Шродз?нгера), паказа? тоеснасць разв?тога ?м фармал?зму ? матрычнай механ?к?, распрацава? хвалевамехан?чную тэорыю абурэння?, атрыма? рашэнн? шэрагу канкрэтных задач. Шродз?нгер прапанава? арыг?нальную тракто?ку ф?з?чнага сэнсу хвалевай функцы?; у наступныя гады неаднаразова падвярга? крытыцы агульнапрынятую Капенгагенскую ?нтэрпрэтацыю квантавай механ?к? (парадокс ?ката Шродз?нгера? ? ?ншае). Акрамя таго, ён з’я?ляецца а?тарам мноства работ у розных гал?нах ф?з?к?: статыстычнай механ?цы ? тэрмадынам?цы, ф?з?цы дыэлектрыка?, тэоры? колеру, электрадынам?цы, агульнай тэоры? адноснасц? ? касмалог??; ён распача? некальк? спроб пабудовы адз?най тэоры? поля. У кн?зе ?Што такое жыццё?? Шродз?нгер звярну?ся да праблем генетык?, з?рну?шы на феномен жыцця з пункту гледжання ф?з?к?. Ён надава? вял?кую ?вагу ф?ласофск?м аспектам навук?, антычным ? ?сходн?м ф?ласофск?м канцэпцыям, пытаннях этык? ? рэл?г??.

Б?яграф?я

Паходжанне ? адукацыя (1887—1910)

Памятная шыльда на будынку Акадэм?чнай г?мназ??.

Эрв?н Шродз?нгер бы? адз?ным дз?цям у забяспечанай ? культурнай венскай сям’?. Яго бацька, Рудольф Шродз?нгер, паспяховы ?ладальн?к фабрык? па вытворчасц? цыраты ? л?нолеума, адрозн?ва?ся ц?кавасцю да навук? ? до?г? час займа? пасаду в?цэ-прэз?дэнта Венскага батан?ка-заалаг?чнага таварыства. Мац? Эрв?на, Геарг?на Эм?л?я Брэнда, была дачкой х?м?ка Аляксандра Ба?эра, лекцы? якога Рудольф Шродз?нгер наведва? падчас вучобы ? ?мператарска-карале?скай Венскай вышэйшай тэхн?чнай школе (ням.: k. k. Technischen Hochschule). Станов?шча ? сям’? ? знос?ны з высокаадукаваным? бацькам? спрыял? фарм?раванню разнастайных ?нтарэса? юнага Эрв?на. Да адз?наццац? гадо? ён атрымл?ва? хатнюю адукацыю, а ? 1898 годзе паступ?? у прэстыжную Акадэм?чную г?мназ?ю (ням.: ?ffentliches Academisches Gymnasium), дзе вывучал?ся ? асно?ным гуман?тарныя прадметы. Вучоба давалася Шродз?нгеру лёгка, у кожным класе ён станав??ся лепшым вучнем. Шмат часу прысвяча? чытанню, вывучэнню замежных мо?. Яго бабуля па матчынай л?н?? была англ?чанкай, таму ён з ранняга дзяц?нства авалода? гэтай мовай. Люб?? наведваць тэатр; асабл?ва яму падабал?ся п’есы Франца Грыльпарцэра, як?я став?л?ся ? Бургтэатры.

Фрыдрых Хазенерль аказа? вял?к? ?плы? на фарм?раванне Шродз?нгера як вучонага.

Бл?скуча зда?шы выпускныя ?спыты ? школе, Эрв?н паступ?? у Венск? ?н?верс?тэт восенню 1906 года, дзе абра? для вывучэння курсы матэматык? ? ф?з?к?. Вял?к? ?плы? на фарм?раванне Шродз?нгера як навуко?ца аказа? Франц Экснер, як? чыта? лекцы? па ф?з?цы, як?я надавал? асабл?вае значэнне метадалаг?чным ? ф?ласофск?м пытанням навук?. Ц?кавасць да тэарэтычных праблем ф?з?к? па?стала ? Эрв?на пасля знаёмства з Фрыдрыхам Хазенерлем, пераемн?кам Людв?га Больцмана на кафедры тэарэтычнай ф?з?к?. Менав?та ад Хазенерля будучы вучоны даведа?ся пра актуальныя навуковыя праблемы ? цяжкасц?, як?я ?зн?каюць у клас?чнай ф?з?цы пры спробе ?х вырашыць. За час навучання ва ?н?верс?тэце Шродз?нгер авалода? матэматычным? метадам? ф?з?к?, аднак яго дысертацыйная праца была эксперыментальнай. Яна была прысвечана вывучэнню ?плыву в?льготнасц? паветра на электрычныя ?ласц?васц? шэрагу ?заляцыйных матэрыяла? (шкло, эбан?т, бурштын) ? была выканана пад к?ра?н?цтвам Эгона Швейдлера ? лабараторы? Экснера. 20 мая 1910 года, пасля абароны дысертацы? ? паспяховай здачы вусных экзамена?, Шродз?нгеру была прысуджаная ступень доктара ф?ласоф??.

Пачатак навуковай кар’еры (1911—1921)

У кастрычн?ку 1911 года, пасля гадавой службы ? а?стрыйскай арм??, Шродз?нгер вярну?ся ? Друг? ф?з?чны ?нстытут Венскага ?н?верс?тэта ? якасц? ас?стэнта Экснера. Ён вё? занятк? па ф?з?чным практыкуме, а таксама ?дзельн?ча? у эксперыментальных даследаваннях, як?я праводз?л?ся ? лабараторы? Экснера. У 1913 годзе Шродз?нгер пада? хадайн?цтва на атрыманне звання прыват-дацэнта, ?, пасля праходжання адпаведных працэдур (прадста?ленне навуковага артыкула, чытанне ?пробнай лекцы?? ? ?ншае), у пачатку 1914 года м?н?стэрства зацвердз?ла яго ? гэтым званн? (хаб?л?тацыя). Першая сусветная вайна на некальк? гадо? адтэрм?навала пачатак акты?най выкладчыцкай дзейнасц? Шродз?нгера. Малады ф?з?к бы? прызваны ? арм?ю ? праходз?? службу ? артылеры? на пара?нальна спакойных участках а?стрыйскага Па?днёва-Заходняга фронту: у Райбле (Raibl), Комараме, затым у Прасека (Prosecco) ? ? раёне Трыеста. У 1917 годзе ён бы? прызначаны выкладчыкам метэаралог?? у аф?цэрск?м вучыл?шчы ? В?нер-Нойштат. Так? рэжым службы пак?да? яму дастаткова часу, каб чытаць спецыяльную л?таратуру ? працаваць над навуковым? праблемам?.

Малады Шродз?нгер.

У л?стападзе 1918 года Шродз?нгер вярну?ся ? Вену, ? прыкладна ? гэты час яму паступ?ла прапанова заняць пасаду экстраардынарнага прафесара тэарэтычнай ф?з?к? ва ?н?верс?тэце горада Чарна?цы. Аднак пасля распаду А?стра-Венгерскай ?мперы? гэты горад апыну?ся ? ?ншай кра?не, так што гэтая магчымасць была выпушчаная. Цяжкае эканам?чнае станов?шча кра?ны, н?зк?я зарплаты ? банкруцтва сямейнага прадпрыемства змушал? яго шукаць новае месца працы, у тым л?ку за мяжой. Прыдатны выпадак прадстав??ся увосень 1919 года, кал? Макс В?н, як? ?значальва? Ф?з?чны ?нстытут Енскага ?н?верс?тэта, запрас?? Шродз?нгера заняць пасаду яго ас?стэнта ? дацэнта кафедры тэарэтычнай ф?з?к?. А?стрыец з радасцю прыня? гэтую прапанову ? ? красав?ку 1920 пераеха? у Ену (гэта здарылася адразу пасля яго вяселля). У Ене Шродз?нгер затрыма?ся тольк? на чатыры месяцы: не?забаве ён перабра?ся ? Штутгарт на пасаду экстраардынарнага прафесара мясцовай Вышэйшай тэхн?чнай школы (цяпер — Ун?верс?тэт Штутгарта). Немалаважным фактарам ва ?мовах усё большай ?нфляцы? было значнае павел?чэнне заробку. Зрэшты, зус?м хутка яшчэ лепшыя ?мовы ? пасаду прафесара тэарэтычнай ф?з?к? пачал? прапано?ваць ? ?ншыя ?становы — ун?верс?тэты Брэсла?, К?ля, Гамбурга ? Вены. Шродз?нгер абра? першы ? ?сяго праз семестр пак?ну? Штутгарт. У Брэсла? вучоны чыта? лекцы? на працягу летняга семестра, а пасля яго заканчэння зно? змян?? месца працы, узначал??шы прэстыжную кафедру тэарэтычнай ф?з?к? Цюрыхскага ?н?верс?тэта.

Цюрых — Берл?н (1921—1933)

Шродз?нгер перабра?ся ? Цюрых летам 1921 года. Жыццё тут было больш устойл?вым у матэрыяльным дачыненн?, суседн?я горы падавал? навуко?цу, як? люб?? альп?н?зм ? лыжныя паходы, зручныя магчымасц? для адпачынку, а знос?ны з вядомым? калегам? Петэрам Дэбаем, Па?лем Шэрэрам ? Германам Вейлям, як?я працавал? ? суседн?м Цюрыхск?м пол?тэхн?куме, стварала неабходную атмасферу для навуковай творчасц?. Час, праведзены ? Цюрыху, бы? азмрочаны ? 1921—1922 гадах цяжкай хваробай; Шродз?нгеру бы? паста?лены дыягназ — сухоты лёгк?х, так што дзевяць месяца? яму давялося правесц? ? курортным мястэчку Ароза ? Швейцарск?х Альпах. У творчых аднос?нах Цюрыхск?я гады апынул?ся найбольш плённым? для Шродз?нгера, як? нап?са? тут свае клас?чныя працы па хвалевай механ?цы. Вядома, што ? пераадоленн? матэматычных цяжкасцей вял?кую дапамогу яму аказа? Вейль.

Вядомасць, якую прынесл? Шродз?нгеру яго наватарск?я працы, зраб?ла яго адным з асно?ных кандыдата? на прэстыжны пост прафесара тэарэтычнай ф?з?к? Берл?нскага ?н?верс?тэта, як? вызвал??ся пасля сыходу ? адста?ку Макса Планка. Пасля адмовы Арнольда Зомерфельда ? пераадолення сумнева?, ц? варта пак?даць упадабаны Цюрых, Шродз?нгер прыня? гэтую прапанову ? 1 кастрычн?ка 1927 года прыступ?? да выканання сва?х новых абавязка?. У Берл?не а?стрыйск? ф?з?к знайшо? сябро? ? аднадумца? у асобе Макса Планка, Альберта Эйнштэйна, Макса фон Ла?э, як?я падтрымл?вал? яго кансерваты?ныя погляды на квантавую механ?ку ? да?но не прызнавал? яе капенгагенскую ?нтэрпрэтацыю. Ва ун?верс?тэце Шродз?нгер чыта? лекцы? па розных раздзелах ф?з?к?, вё? сем?нары, к?рава? ф?з?чным калокв?умам, удзельн?ча? у правядзенн? арган?зацыйных мерапрыемства?, аднак у цэлым ён стая? асобна, пра што сведчыла адсутнасць вучня?. Як адзнача? В?ктар Вайскопф, як? адз?н час працава? ас?стэнтам Шродз?нгера, апошн? ??гра? ва ?н?верс?тэце ролю а?тсайдэра?.

Оксфард — Грац — Гент (1933—1939)

Час, праведзены ? Берл?не, было ахарактарызавана Шродз?нгерам як ?выдатныя гады, кал? я вучы? ? вучы?ся?. Гэты час падышо? да канца ? 1933 годзе, пасля прыходу да ?лады Г?тлера. Летам гэтага года ?жо немалады навуковец, як? не жада? больш заставацца пад уладай новага рэжыму, вырашы? яшчэ раз змян?ць станов?шча. Варта адзначыць, што, нягледзячы на ??адмо?нае ста?ленне да нацызму, ён н?кол? яго адкрыта не выказва? ? не хаце? умешвацца ? пал?тыку, а захаваць сваю апал?тычнасць у тагачаснай Герман?? было практычна немагчыма. Сам Шродз?нгер, тлумачачы прычыны свайго ад’езду, каза?: ?Я цярпець не магу, кал? мяне даймаюць пал?тыкай?. Брытанск? ф?з?к Фрэдэрык Л?ндэман (пазней лорд Черуэл), як? якраз у гэты час наведа? Герман?ю, запрас?? Шродз?нгера ? Оксфардск? ?н?верс?тэт. Адправ??шыся на летн? адпачынак у Па?днёвы Ц?роль, вучоны ?жо не вярну?ся ? Берл?н ? ? кастрычн?ку 1933 года разам з жонкай прыбы? у Оксфард. Не?забаве пасля прыезду ён даведа?ся, што яму прысуджана Нобеле?ская прэм?я па ф?з?цы (сумесна з Полем Дз?ракам) ?за адкрыццё новых плённых форма? атамнай тэоры??. У а?таб?яграф??, нап?санай з гэтай нагоды, Шродз?нгер да? наступную ацэнку свайму стылю мыслення:

У ма?х навуковых працах, як ? ?вогуле ? жыцц?, я н?кол? не прытрымл?ва?ся якой-небудзь генеральнай л?н??, не ?шо? за к?руючай праграмай, разл?чанай на до?г?я тэрм?ны. Хоць я вельм? дрэнна ?мею працаваць у калектыве, у тым л?ку, на жаль, ? з вучням?, тым не менш мая праца н?кол? не была цалкам самастойнай, пакольк? мая ц?кавасць да якога-небудзь пытання за?сёды залежыць ад ц?кавасц?, прая?лянага да гэтага ж пытання ?ншым?. Я рэдка кажу першае слова, але часта другое, так як заахвочвальным фактарам для яго звычайна аказваецца жаданне запярэчыць ц? выправ?ць… — Автобиография Э. Шрёдингера // Э. Шрёдингер. Избранные труды по квантовой механике. — М.: Наука, 1976. — С. 345.

Каледж Магдал?ны ? Оксфардзе.

У Оксфардзе Шродз?нгер ста? членам каледжа Магдал?ны, не маючы выкладчыцк?х абавязка? ?, наро?н? з ?ншым? эм?грантам?, атрымл?ваючы ф?нансаванне ад кампан?? Imperial Chemical Industry. Аднак яму так ? не ?далося асво?цца ? спецыф?чнай абстано?цы аднаго з найстарэйшых ун?верс?тэта? Англ??. Адной з прычын гэтага было адсутнасць у Оксфардзе, арыентаваным у асно?ным на выкладанне традыцыйных гуман?тарных ? тэалаг?чных дысцыпл?н, усякай ц?кавасц? да сучаснай тэарэтычнай ф?з?к?, што прымушала навуко?ца адчуваць незаслужанасць свайго высокага станов?шча ? вял?кага даравання, якое ён часам называ? свайго роду м?ласц?най. ?ншым аспектам дыскамфорту, як? адчува? Шродз?нгер у Оксфардск?м ун?верс?тэце, был? асабл?васц? грамадскага жыцця, по?ныя умо?насцей ? фармальнасцей, як?я, паводле яго прызнання, ско?вал? яго свабоду. С?туацыя ?складнялася незвычайным характарам яго асаб?стага ? сямейнага жыцця, якая выкл?кала сапра?дны скандал у клерыкальных колах Оксфарда. У прыватнасц?, Шродз?нгер уступ?? у востры канфл?кт з прафесарам англ?йскай мовы ? л?таратуры Клайвам Лью?сам. Усе гэтыя праблемы, а таксама згортванне ? пачатку 1936 года праграмы ф?нансавання навуко?ца?-эм?гранта? вымус?л? Шродз?нгера разгледзець варыянты працягу кар’еры па-за Оксфарда. Пасля наведвання Эдынбурга, восенню 1936 года ён прыня? прапанову вярнуцца на радз?му ? заняць пасаду прафесара тэарэтычнай ф?з?к? ? Грацск?м ун?верс?тэце.

Знаходжанне Шродз?нгера ? А?стры? не зацягнулася: ужо ? сакав?ку 1938 года адбы?ся аншлюс кра?ны, у вын?ку якога яна ?вайшла ? склад нацысцкай Герман??. Па радзе рэктара ?н?верс?тэта навуковец нап?са? ?л?ст прым?рэння? з новай уладай, як? бы? апубл?каваны 30 сакав?ка ? грацскай газеце ?Tagespost? ? выкл?ка? негаты?ную рэакцыю калега?, як?я эм?гравал?. Зрэшты, гэтыя меры не дапамагл?: навуковец бы? звольнены са сваёй пасады па прычыне пал?тычнай нядобранадзейнасц?; аф?цыйнае апавяшчэнне было атрымана ?м у жн??н? 1938 года. Разумеючы, што выезд з кра?ны не?забаве можа апынуцца немагчымым, Шродз?нгер паспешл?ва пак?ну? А?стрыю ? нак?рава?ся ? Рым (фашысцкая ?тал?я ? той час была адз?най кра?най, для праезду ? якую не патрабавалася в?за). Да гэтага часу ? яго усталявалася сувязь з прэм’ер-м?н?страм ?рланды? Эйманам дэ Валера, матэматыкам па адукацы?, як? задума?ся арган?заваць у Дубл?не аналаг Прынстанскага ?нстытута вышэйшых даследавання?. Дэ Валера, як? знаходз??ся тады ? Жэневе ? якасц? прэз?дэнта Асамбле? Л?г? Нацый, выпрас?? для Шродз?нгера ? яго жонк? транз?тную в?зу для праезду па Е?ропе. Увосень 1938 года, пасля кароткага прыпынку ? Швейцары?, яны прыбыл? ? Оксфард. Пакуль ?шла арган?зацыя ?нстытута ? Дубл?не, навуковец пагадз??ся заняць часовую паз?цыю ? бельг?йск?м Генце, аплачваную са сродка? Фонду Франк?. Тут яго ? заспе? пачатак Другой сусветнай вайны. Дзякуючы ?мяшанню дэ Валера Шродз?нгер, як? л?чы?ся пасля аншлюсу грамадзян?нам Герман?? (а значыць, варожай дзяржавы), атрыма? магчымасць праехаць праз Англ?ю ? 7 кастрычн?ка 1939 года прыбы? у стал?цу ?рланды?.

Дубл?н — Вена (1939—1961)

Сучасны будынак Аддзялення тэарэтычнай ф?з?к? Дубл?нскага ?нстытута вышэйшых даследавання?.

Заканада?чы акт аб арган?зацы? Дубл?нскага ?нстытута вышэйшых даследавання? бы? прыняты ?рландск?м парламентам у чэрвен? 1940 года. Шродз?нгер, як? ста? першым прафесарам аднаго з двух першапачатковых аддзялення? ?нстытута — Аддзялення тэарэтычнай ф?з?к? (School of Theoretical Physics), бы? прызначаны таксама ? першым дырэктарам (chairman) гэтай установы. ?ншыя супрацо?н?к? ?нстытута, як?я з’яв?л?ся пазней, сярод як?х был? як ужо вядомыя навуко?цы Вальтэр Гейтлер, Лайоша Янаш ? Карнэл?й Ланцаш, так ? мноства маладых ф?з?ка?, мел? магчымасць цалкам сканцэнтравацца на даследчай працы. Шродз?нгер арган?зава? пастаянны сем?нар, чыта? лекцы? ? Дубл?нск?м ун?верс?тэце, ?н?цыява? правядзенне пры ?нстытуце штогадовых летн?х школ, як?я наведвал?ся вядучым? ф?з?кам? Е?ропы. У гады, праведзеныя ? ?рланды?, яго асно?ным? навуковым? ?нтарэсам? стал? тэорыя грав?тацы? ? пытанн?, як?я ляжаць на стыку ф?з?к? ? б?ялог??. Ён працава? на пасадзе дырэктара Аддзялення тэарэтычнай ф?з?к? ? 1940—1945 гадах ? з 1949 па 1956 год, кал? прыня? рашэнне вярнуцца на радз?му.

Хоць пасля заканчэння вайны Шродз?нгер неаднаразова атрымл?ва? прапановы пераехаць у А?стрыю ц? Герман?ю, ён адх?ля? гэтыя запрашэнн?, не жадаючы пак?даць наседжанае месца. Тольк? пасля падп?сання А?стрыйскага дзяржа?нага дагавора ? вываду з кра?ны войска? саюзн?ка? ён да? згоду вярнуцца на радз?му. У пачатку 1956 года прэз?дэнт А?стры? зацвердз?? пастанову аб прадаста?ленн? навуко?цу персанальнай пасады прафесара тэарэтычнай ф?з?к? Венскага ?н?верс?тэта. У красав?ку таго ж года Шродз?нгер вярну?ся ? Вену ? ?рачыста ?ступ?? на пасаду, прачыта?шы лекцыю ? прысутнасц? шэрагу знакам?тасцей, у тым л?ку прэз?дэнта рэспубл?к?. Ён бы? удзячны а?стрыйскаму ?раду, як? арган?завала яго вяртанне туды, дзе пачыналася яго кар’ера. Праз два гады навуковец, як? часта хварэ?, канчаткова пак?ну? ун?верс?тэт, сыдучы ? адста?ку. Апошн?я гады жыцця ён правё? у асно?ным у ц?рольскай вёсцы Альпбах. Шродз?нгер памёр у вын?ку абвастрэння сухота? у адной з венск?х бальн?ц 4 студзеня 1961 года ? бы? пахаваны ? Альпбаху.

Асаб?стае жыццё

Маг?ла Шродз?нгера ? Альпбаху.

З вясны 1920 года Шродз?нгер бы? жанаты з Аннемары Бертэль (Annemarie Bertel) з Зальцбурга, з якой ён пазнаём??ся летам 1913 года ? Зеехаме, падчас правядзення вопыта? па атмасфернай электрычнасц?. Гэты шлюб пратрыма?ся да канца жыцця навуко?ца, нягледзячы на ??рэгулярныя раманы мужа ? жонк? ?на баку?. Так, сярод палюбо?н?ка? Аннемары был? калег? яе мужа Па?ль Эвальд ? Герман Вейль. Шродз?нгер, у сваю чаргу, ме? шматл?к?я раманы з маладым? жанчынам?, з як?х дзве был? яшчэ падлеткам? (з адной з ?х ён з?мой 1925 года правё? у Арозе вакацы?, на працягу як?х ?нтэнс??на працава? над стварэннем хвалевай механ?к?). Хоць у Эрв?на ? Аннемары не было дзяцей, вядома аб некальк?х пазашлюбных дзецях Шродз?нгера. Мац? аднаго з ?х, Х?льдэ Марх (Hilde March), жонка Артура Марх (Arthur March), аднаго з а?стрыйск?х сябро? навуко?ца, стала для Шродз?нгера ?другой жонкай?. У 1933 годзе, пак?даючы Герман?ю, ён змог дамов?цца аб ф?нансаванн? ? Оксфардзе не тольк? для сябе, але ? для Марх; вясной 1934 года Х?льдэ нарадз?ла ад Шродз?нгера дачку, Рут Геарг?ну (Ruth Georgine March). У наступным годзе Марх вярнул?ся ? ?нсбрук. Гэтак свабодны лад жыцця шакава? пурытанск?х насельн?ка? Оксфарда, што было адной з прычын дыскамфорту, як? адчува? там Шродз?нгер. Яшчэ двое пазашлюбных дзяцей у яго нарадз?лася за час знаходжання ? Дубл?не. Пачынаючы з 1940-х гадо?, Аннемары рэгулярна падвяргалася шп?тал?зацы? ? сувяз? з прыступам? дэпрэс??.

Б?ёграфы ? сучасн?к? не раз адзначал? рознабаковасць ?нтарэса? Шродз?нгера, яго глыбок?я пазнанн? ? ф?ласоф?? ? г?сторы?. Ён валода? шасцю замежным? мовам? (акрамя ?г?мназ?чных? старажытнагрэчаскай ? латын?, гэта англ?йская, французская, ?спанская ? ?тальянская), чыта? клас?чныя творы ? арыг?нале ? займа?ся ?х перакладам, п?са? вершы (у 1949 годзе бы? выпушчаны зборн?к), захапля?ся скульптурай.

Навуковая дзейнасць

Ранн?я ? эксперыментальныя працы

Франц Экснер, навуковы к?ра?н?к Шродз?нгера.

У пачатку сваёй навуковай кар’еры Шродз?нгер шмат займа?ся тэарэтычным? ? эксперыментальным? даследаванням?, як?я знаходз?л?ся ? рэчышчы ?нтарэса? яго наста?н?ка Франца Экснер, — электратэхн?кай, атмасфернай электрычнасцю ? радыеакты?насцю, вывучэннем уласц?васцей дыэлектрыка?. Адначасова малады навуковец акты?на вывуча? чыста тэарэтычныя пытанн? клас?чнай механ?к?, тэоры? вагання?, тэоры? бро?на?скага руху, матэматычнай статыстык?. У 1912 годзе па просьбе складальн?ка? ?Даведн?ка па электрычнасц? ? магнетызму? (Handbuch der Elektrizit?t und des Magnetismus) ён нап?са? вял?к? аглядны артыкул ?Дыэлектрык??, што было сведчаннем прызнання яго работ у навуковым свеце. У тым жа годзе Шродз?нгер да? тэарэтычную ацэнку ?мавернага вышыннага размеркавання радыеакты?ных рэчыва?, якое патрабуецца для тлумачэння наз?ранай радыеакты?насц? атмасферы, а ? жн??н? 1913 года ? Зеехаме правё? адпаведныя эксперыментальныя вымярэнн?, пацвердз??шы некаторыя высновы В?ктара Франца Геса аб недастатковай вел?чын? канцэнтрацы? прадукта? распаду для тлумачэння вымеранай ?ан?зацы? атмасферы. За гэтую працу Шродз?нгер бы? узнагароджаны ? 1920 годзе прэм?яй Хайтынгера (Haitinger-Preis) А?стрыйскай акадэм?? навук. ?ншым? эксперыментальным? даследаванням?, праведзеным? маладым навуко?цам у 1914 годзе, был? праверка формулы для кап?лярнага ц?ску ? газавых бурбалках ? вывучэнне ?ласц?васцей мяккага бэта-выпраменьвання, якое з’я?ляецца пры падзенн? гама-прамянё? на паверхню металу. Апошнюю працу ён выконва? сумесна са сва?м сябрам эксперыментатарам Фрыцам Кольраушам (Karl Wilhelm Friedrich Kohlrausch). У 1919 годзе Шродз?нгер выкана? свой апошн? ф?з?чны эксперымент (вывучэнне кагерэнтнасц? прамянё?, выпусканых пад вял?к?м вуглом адз?н да аднаго) ? ? далейшым засяродз??ся на тэарэтычных даследаваннях.

Вучэнне аб колеры

Асабл?вую ?вага ? лабараторы? Экснера надавал? вучэнню аб колеры, працягу ? разв?цц? работ Томаса Юнга, Джэймса Клерка Максвела ? Германа Гельмгольца ? гэтай гал?не. Шродз?нгер займа?ся тэарэтычнай бокам пытання, зраб??шы важны ?клад у колераметрыю. Вын?к? праведзенай работы был? выкладзеныя ? вял?к?м артыкуле, апубл?каванай у часоп?се ?Annalen der Physik? у 1920 годзе. За аснову навуковец узя? не плоск? каляровы трохвугольн?к, а трохмерную колерную прастору, баз?сным? вектарам? якога з’я?ляюцца тры асно?ныя колеры. Чыстыя спектральныя колеры размяшчаюцца на паверхн? некаторай ф?гуры (каляровага конусу), тады як яе аб’ём займаюць змешаныя колеры (напрыклад, белы). Кожнаму канкрэтнаму колеру адпавядае свой радыус-вектар у гэтай колернай прасторы. Наступным крокам у напрамку так званай вышэйшай колераметры? было строгае вызначэнне шэрагу колькасных характарыстык (так?х, як яркасць), каб мець магчымасць аб’екты?на пара?но?ваць ?х адносныя вел?чын? для розных колера?. Для гэтага Шродз?нгер, працягваючы ?дэ? Гельмгольца, увё? у трохмерную колерную прастору законы рыманавай геаметры?, прычым самая кароткая адлегласць пам?ж двума дадзеным? пунктам? такой прасторы (па геадэз?чнай л?н??) пав?нна служыць колькаснай вел?чынёй адрозненн? двух колера?. Далей ён прапанава? канкрэтную метрыку колернай прасторы, якая дазваляла выл?чаць яркасць колера? у згодзе з законам Вебера — Фехнера.

У наступныя гады Шродз?нгер прысвяц?? некальк? работ ф?з?ялаг?чным асабл?васцям зроку (у прыватнасц? колеры зорак, наз?раных ноччу), а таксама нап?са? вял?к? агляд па глядзельнай ?спрымання для чарговага выдання папулярнага падручн?ка Мюлера — Пулье (Müller-Pouillet Lehrbuch der Physik). У ?ншым артыкуле ён разгледзе? эвалюцыю колернага зроку, паспрабава?шы звязаць адчувальнасць вока да святла рознай да?жын? хвал? са спектральным складам сонечнага выпраменьвання. Пры гэтым ён л?чы?, што неадчувальныя да колера? палачк? (рэцэптары сятчатк?, адказныя за начны зрок) па?стал? на значна больш ранн?х стадыях эвалюцы? (магчыма, яшчэ ? старажытных ?стот, як?я вял? падводны лад жыцця), чым колбачкам?. Гэтыя эвалюцыйныя змены, паводле яго сцвярджэння, можна прасачыць у будове вока. Дзякуючы сва?м работам да сярэдз?ны 1920-х гадо? Шродз?нгер набы? рэпутацыю аднаго з вядучых спецыял?ста? па тэоры? колеру, аднак, пачынаючы з гэтага часу, яго ?вага была цалкам паглынута зус?м ?ншым? праблемам?, ? ? наступныя гады ён больш не вярта?ся да гэтай тэматык?.

Статыстычная ф?з?ка

Шродз?нгер знаходз??ся пад вял?к?м уплывам ?дэй Людв?га Больцмана (на здымку).

Шродз?нгер, як? атрыма? адукацыю ? Венск?м ун?верс?тэце, выпрабава? вял?к? ?плы? з боку свайго знакам?тага суайчынн?ка Людв?га Больцмана, яго работ ? метада?. Ужо ? адным са сва?х першых артыкула? (1912) ён ужы? метады к?нетычнай тэоры? для ап?сання дыямагн?тных уласц?васцей метала?. Хоць гэтыя вын?к? мел? тольк? абмежаваны поспех ? ? цэлым не магл? быць верным? ? адсутнасць прав?льнай квантавай статыстык? для электрона?, не?забаве Шродз?нгер вырашы? прымян?ць больцмана?ск? падыход да больш складанай задачы — да пабудовы к?нетычнай тэоры? цвёрдага цела ?, у прыватнасц?, да ап?сання працэса? крыштал?зацы? ? пла?лення. Адштурхваючыся ад апошн?х вын?ка? Петэра Дэбая, а?стрыйск? ф?з?к абагульн?? ура?ненне стану для вадкасц? ? ?нтэрпрэтава? ?снуючы ? ?м параметр (крытычную тэмпературу) як тэмпературу пла?лення. Пасля адкрыцця ? 1912 годзе дыфракцы? рэнтгена?ск?х прамянё? па?стала праблема тэарэтычнага ап?сання гэтай з’явы ?, у прыватнасц?, ул?ку ?плыву цеплавога руху атама? на структуру наз?раных ?нтэрферэнцыйных карц?н. У артыкуле, як? выйша? у 1914 годзе, Шродз?нгер (незалежна ад Дэбая) разгледзе? гэтую задачу ? рамках мадэл? дынам?чных рашотак Борна — фон Кармана ? атрыма? тэмпературную залежнасць для размеркавання ?нтэнс??насц? рэнтгена?ск?х прамянё? па вуглах. Гэтая залежнасць была не?забаве пацверджана эксперыментальна. Гэтыя ? ?ншыя ранн?я працы Шродз?нгера прадста?лял? для яго ц?кавасць таксама з пункту гледжання зацвярджэння атам?стычнай будовы рэчыва ? далейшага разв?цця к?нетычнай тэоры?, якая, на яго думку, пав?нна была ? будучын? канчаткова выцесн?ць мадэл? бесперапынных асяроддзя?.

У час ваеннай службы Шродз?нгер вывучы? праблему тэрмадынам?чных флуктуацый ? звязаных з ?м? з’я?, нада?шы асабл?вую ?вагу работ Мар’яна Смалухо?скага. Пасля заканчэння вайны статыстычная ф?з?ка станов?цца адной з асно?ных тэм у творчасц? Шродз?нгера, ёй прысвечана найбольшая колькасць работ, нап?саных ?м у першай палове 1920-х гадо?. Так, у 1921 годзе ён выказа? аргументы на карысць адрознення ?затопа? аднаго ? таго ж элемента з тэрмадынам?чнага пункту гледжання (так званы парадокс Г?бса), хоць яны могуць быць практычна неадметныя х?м?чна. У шэрагу артыкула? Шродз?нгер удакладня? або растлумачва? канкрэтныя вын?к?, атрыманыя яго калегам? па розных пытаннях статыстычнай ф?з?к? (удзельная цеплаём?стасць цвёрдых цела?, цеплавая ра?навага пам?ж святлом ? гукавым? хвалям? ? так далей). У некаторых з гэтых работ выкарысто?вал?ся меркаванн? квантавага характару, напрыклад, у артыкуле пра ?дзельную цеплаём?стасць малекулярнага вадароду або ? публ?кацыях па квантавай тэоры? ?дэальнага (выраджанага) газу. Гэтыя працы папярэдн?чал? з’я?ленню летам 1924 года работ Шацьендраната Бозэ ? Альберта Эйнштэйна, як?я заклал? асновы новай квантавай статыстык? (статыстык? Бозэ — Эйнштэйна) ? ?жыл? яе да разв?цця квантавай тэоры? ?дэальнага аднаатамнага газу. Шродз?нгер падключы?ся да вывучэння дэталей гэтай новай тэоры?, абмеркава?шы ? яе святле пытанне аб вызначэнн? энтрап?? газу. Увосень 1925 года, карыстаючыся новым вызначэннем энтрап?? Макса Планка, ён выве? выразы для квантаваных узро?ня? энерг?? газу як цэлага, а не асобных яго малекул. Праца над гэтай тэматыкай, знос?ны з Планкам ? Эйнштэйнам, а таксама знаёмства з новай ?дэяй Лу? дэ Бройля аб хвалевых уласц?васцях рэчыва з’яв?л?ся перадумовам? далейшых даследавання?, як?я прывял? да стварэння хвалевай механ?к?. У працы ?Да эйнштэйна?скай тэоры? газу?, якая непасрэдна папярэдн?чала гэтаму, Шродз?нгер паказа? важнасць канцэпцы? дэ Бройля для разумення статыстык? Бозэ — Эйнштэйна.

У наступныя гады ? сва?х працах Шродз?нгер рэгулярна вярта?ся да пытання? статыстычнай механ?к? ? тэрмадынам?к?. У дубл?нск? перыяд свайго жыцця ён нап?са? некальк? прац па асновах тэоры? ?мавернасцей, булевай алгебры, прымянення статыстычных метада? да анал?зу адл?ку дэтэктара? касм?чных прамянё?. У кн?зе ?Статыстычная тэрмадынам?ка? (1946), нап?санай на аснове прачытанага ?м курсу лекцый, вучоны дэталёва разгледзе? некаторыя фундаментальныя праблемы, як?м часцяком надавалася недастаткова ?ваг? ? звычайных падручн?ках (цяжкасц? вызначэння энтрап??, бозэ-кандэнсацыя ? выраджэнне, энерг?я нулявых вагання? у крышталях ? электрамагн?тным выпраменьванн? ? гэтак далей). Некальк? артыкула? Шродз?нгер прысвяц?? прыродзе другога пачатку тэрмадынам?к?, зварачальнасц? ф?з?чных закона? у часе, к?рунак якога ён звязва? з узрастаннем энтрап?? (у сва?х ф?ласофск?х творах ён паказва?, што, магчыма, адчуванне часу абумо?лена сам?м фактам ?снавання чалавечай свядомасц?).

Квантавая механ?ка

Старая квантавая тэорыя

Ужо ? першыя гады сваёй навуковай кар’еры Шродз?нгер пазнаём??ся з ?дэям? квантавай тэоры?, якая разв?валася ? працах Макса Планка, Альберта Эйнштэйна, Н?льса Бора, Арнольда Зомерфельда ? ?ншых навуко?ца?. Гэтаму знаёмству спрыяла праца над некаторым? праблемам? статыстычнай ф?з?к?, аднак а?стрыйск? навуковец бы? у той час яшчэ не гатовы расстацца з традыцыйным? метадам? клас?чнай ф?з?к?. Нягледзячы на ??прызнанне Шродз?нгерам поспеха? квантавай тэоры?, яго ста?ленне да яе было неадназначным, ? ён стара?ся па магчымасц? не выкарысто?ваць новыя падыходы з ус?м? ?х няяснасцям?. Значна пазней, ужо пасля стварэння квантавай механ?к?, ён каза?, успам?наючы гэты час:

Стары венск? ?нстытут Людв?га Больцмана… да? мне магчымасць пран?кнуцца ?дэям? гэтага магутнага розуму. Круг гэтых ?дэй ста? для мяне як бы першым каханнем у навуцы, н?што ?ншае мяне так не захопл?вала ?, мабыць, н?кол? ?жо не захоп?ць. Да сучаснай тэоры? атама я набл?жа?ся вельм? павольна. Яе ?нутраныя супярэчнасц? гучаць, як пран?зл?выя дысанансы, у пара?нанн? з чыстай, ня?мольна яснай паслядо?насцю думк? Больцмана. Бы? час, кал? я проста-так? гатовы бы? звярнуцца ва ?цёк?, аднак, сх?лены Экснерам ? Кольраушам, знайшо? выратаванне ? вучэнн? аб колеры.

— Вступительная речь Э. Шрёдингера в Прусской Академии наук // Э. Шрёдингер. Избранные труды по квантовой механике. — М.: Наука, 1976. — С. 339.

Першыя публ?кацы? Шродз?нгера па атамнай тэоры? ? тэоры? спектра? пачал? з’я?ляцца тольк? з пачатку 1920-х гадо?, пасля яго асаб?стага знаёмства з Зомерфельдам ? Вольфгангам Па?л? ? пераезду на працу ? Герман?ю, якая была цэнтрам разв?цця новай ф?з?к?. У студзен? 1921 года Шродз?нгер скончы? свой першы артыкул па гэтай тэматыцы, разгледзе?шы ? рамках тэоры? Бора — Зомерфельда ?плы? узаемадзеяння электрона? на некаторыя асабл?васц? спектра? шчолачных метала?. Асабл?вую ц?кавасць для яго ?я?ляла ?вядзенне рэлятыв?сцк?х меркавання? у квантавую тэорыю. Увосень 1922 года ён праанал?зава? электронныя арб?ты ? атаме з геаметрычнага пункту гледжання, скарыста?шыся метадам? вядомага матэматыка Германа Вейля. Гэтая праца, у якой было паказана, што квантавым арб?там можна супастав?ць пэ?ныя геаметрычныя ?ласц?васц?, стала важным крокам, як? прадбачы? некаторыя асабл?васц? хвалевай механ?к?. Раней у тым жа годзе Шродз?нгер атрыма? формулу рэлятыв?сцкага эфекту Доплера для спектральных л?н?й, зыходзячы з г?потэзы светлавых кванта? ? меркавання? захавання энерг?? ? ?мпульсу. Зрэшты, ён адчува? вял?к?я сумневы ? справядл?васц? апошн?х меркавання? у м?красвеце. Яму была бл?зкая ?дэя яго наста?н?ка Экснера аб статыстычным характары закона? захавання, таму ён з энтуз?язмам успрыня? з’я?ленне вясной 1924 года артыкула Бора, Крамерса ? Слэйтэра, у якой меркавалася магчымасць парушэння гэтых закона? у ?ндыв?дуальных атамных працэсах (напрыклад, у працэсах выпускання выпраменьвання). Нягледзячы на ??тое, што не?забаве эксперыменты Ганса Гейгера ? Вальтэра Ботэ паказал? несумяшчальнасць гэтага дапушчэння з вопытам, ?дэя энерг?? як статыстычнай канцэпцы? прыцягвала Шродз?нгера на працягу ?сяго жыцця ? абмярко?валася ?м у некаторых дакладах ? публ?кацыях.

Стварэнне хвалевай механ?к?

Непасрэдным штуршком да пачатку распрацо?к? хвалевай механ?к? стала знаёмства Шродз?нгера ? пачатку л?стапада 1925 года з дысертацыяй Лу? дэ БройлЯ, якая змяшчае ?дэю аб хвалевых уласц?васцях рэчыва, а таксама з артыкулам Эйнштэйна па квантавай тэоры? газа?, у якой цытавалася праца французскага навуко?ца. Поспех дзейнасц? Шродз?нгера у гэтым к?рунку бы? забяспечаны валоданнем адпаведным матэматычным апаратам, у прыватнасц? методыкай рашэнн? задач на ?ласныя значэнн?. Шродз?нгер распача? спробу абагульн?ць хвал? дэ Бройля на выпадак часц?ц, як?я ?заемадзейн?чаюць, ул?чваючы, як ? французск? вучоны, рэлятыв?сцк?я эфекты. Праз некаторы час яму ?далося прадстав?ць энергетычныя ?зро?н? ? якасц? ?ласных значэння? некаторага аператара. Аднак праверка для выпадку найбольш простага атама — атама вадароду — расчаравала: вын?к? разл?ку не супадал? з эксперыментальным? дадзеным?. Тлумачылася гэта тым, што фактычна Шродз?нгер атрыма? рэлятыв?сцкае ?ра?ненне, вядомае цяпер як ура?ненне Клейна — Гордана, якое справядл?вае тольк? для часц?ц з нулявым сп?нам (сп?н у той час яшчэ не бы? вядомы). Пасля гэтай ня?дачы навуковец пак?ну? гэтую працу ? вярну?ся да яе тольк? праз некаторы час, выяв??шы, што яго падыход дае здавальняючыя вын?к? ? нерэлятыв?сцк?м набл?жэнн?.

В?льгельм В?н, рэдактар ?Annalen der Physik? у 1907—1928 гадах, адразу ж ацан?? значэнне работ Шродз?нгера.

У першай палове 1926 года рэдакцыя часоп?са ?Annalen der Physik? атрымала чатыры частк? знакам?тай працы Шродз?нгера ?Квантаванне як задача аб уласных значэннях?. У першай частцы (атрымана рэдакцыяй 27 студзеня 1926 года), адштурхваючыся ад оптыка-механ?чнай аналог?? Гам?льтана, а?тар выве? хвалевае ?ра?ненне, вядомае цяпер як стацыянарнае ?ра?ненне Шродз?нгера, ? ?жы? яго да знаходжання дыскрэтных энергетычных узро?ня? атама вадароду. Асно?ным перавагай свайго падыходу вучоны л?чы? тое, што ?квантавыя прав?лы ?жо не ?трымл?ваюць загадкавага ?патрабавання цэлал?кавасц?“: яно цяпер прасочваецца, так бы мов?ць, на крок глыбей ? знаходз?ць абгрунтаванне ? абмежаванасц? ? адназначнасц? некаторай прасторавай функцы??. Гэтая функцыя, якая атрымала пасля назву хвалевай функцы?, была фармальна ?ведзена як вел?чыня, лагарыфм?чна звязаная з дзеяннем с?стэмы. У друг?м паведамленн? (атрымана 23 лютага 1926 года) Шродз?нгер звярну?ся да агульных ?дэй, як? ляжыць у аснове яго методык?. Разв?ваючы оптыка-механ?чную аналог?ю, ён абагульн?? хвалевае ?ра?ненне ? прыйшо? да высновы аб ро?насц? хуткасц? часц?цы групавой хуткасц? хвалевага пакета. На думку навуко?ца, у агульным выпадку ?варта адлюстро?ваць разнастайнасць магчымых працэса?, зыходзячы з хвалевага ?ра?нення, а не з асно?ных ура?нення? механ?к?, як?я для тлумачэння сутнасц? м?краструктуры механ?чнага руху гэтак жа непрыдатныя, як ? геаметрычная оптыка для тлумачэння дыфракцы??. У заключэнне Шродз?нгер выкарыста? сваю тэорыю для вырашэння некаторых канкрэтных задач, у прыватнасц? задачы аб гарман?чным асцылятары, атрыма?шы рашэнне, якое пагаджалася з вын?кам? матрычнай механ?к? Гейзенберга.

Ва ?водз?нах да трэцяй частк? артыкула (атрымана 10 мая 1926 года) ?першыню з’яв??ся тэрм?н ?хвалевая механ?ка? (Wellenmechanik) для абазначэння разв?тога Шродз?нгерам падыходу. Абагульняючы метад, распрацаваны лордам Рэлеем у тэоры? акустычных вагання?, а?стрыйск? навуковец распрацава? спосаб атрымання ? рамках сваёй тэоры? набл?жаных рашэння? складаных задач, вядомы як тэорыя абурэння?, як?я не залежаць ад часу. Гэты метад бы? ужыты ?м да ап?сання эфекту Штарка для атама вадароду ? да? добрую згоду з эксперыментальным? дадзеным?. У чацвёртым паведамленн? (атрымана 21 чэрвеня 1926 года) вучоны сфармулява? ура?ненне, пазней названае нестацыянарным (часовым) ура?неннем Шродз?нгера, ? выкарысто?ва? яго для разв?цця тэоры? залежных ад часу абурэння?. У якасц? прыкладу ён разгледзе? праблему дысперс?? ? абмеркава? звязаныя з ёй пытанн?, у прыватнасц? ? выпадку перыядычнага ? часе патэнцыялу абурэння ён прыйшо? да высновы аб ная?насц? ? другасным выпраменьванн? камб?нацыйных частот. У гэтай жа працы было прадста?лена рэлятыв?сцкай абагульненне асно?нага ?ра?нення тэоры?, якое было атрымана Шродз?нгерам яшчэ на пачатковым этапе працы (ура?нанне Клейна — Гордана).

Сувязь з матрычнай механ?кай

Вернер Гейзенберг, стваральн?к матрычнай механ?к?.

Праца Шродз?нгера адразу ж пасля свайго з’я?лення прыцягнула ?вагу вядучых ф?з?ка? свету ? была з захапленнем сустрэта так?м? навуко?цам?, як Эйнштэйн, Планк ? Зомерфельд. Здавалася нечаканым, што ап?санне пры дапамозе бесперапынных дыферэнцыяльных ура?нення? давала тыя ж вын?к?, што ? матрычная механ?ка з яе нязвыклым ? складаным алгебра?чным фармал?змам ? апорай на вядомую з вопыту дыскрэтнасць спектральных л?н?й. Хвалевая механ?ка, бл?зкая па духу клас?чнай механ?цы суцэльных асяроддзя?, шматл?к?м навуко?цам здавалася пераважнай. У прыватнасц?, сам Шродз?нгер крытычна адгука?ся пра матрычную тэорыю Гейзенберга: ?Вядома, я веда? аб яго тэоры?, аднак мяне адпужвал?, кал? не сказаць адштурхо?вал?, метады трансцэндэнтнай алгебры, як?я здавал?ся мне вельм? цяжк?м?, ? адсутнасць усякай нагляднасц??. Тым не менш, Шродз?нгер бы? перакананы ? фармальнай экв?валентнасц? фармал?зму хвалевай ? матрычнай механ?к?. Доказ гэтай экв?валентнасц? бы? дадзены ?м у артыкуле ?Аб ста?ленн? квантавай механ?к? Гейзенберга — Борна — Ёрдана да маёй?, атрыманай рэдакцыяй ?Annalen der Physik? 18 сакав?ка 1926 года. Ён паказа?, што любое ?ра?ненне хвалевай механ?к? можна прадстав?ць у матрычнай форме ?, наадварот, ад зададзеных матрыц можна перайсц? да хвалевым функцыям. Незалежна сувязь пам?ж дзвюма формам? квантавай механ?к? была ?сталяваная Карлам Экартам (Carl Eckart) ? Вольфгангам Па?л?.

Значэнне хвалевай механ?к? Шродз?нгера была адразу ж асазнаная навуковай супольнасцю, ? ?жо ? першыя месяцы пасля з’я?лення асноватворных работ у розных ун?верс?тэтах Е?ропы ? Амерык? разгарнулася дзейнасць па вывучэнню ? ?жыванню новай тэоры? да розных прыватных задач. Прапагандзе ?дэй хвалевай механ?к? спрыял? выступу Шродз?нгера на пасяджэннях Нямецкага ф?з?чнага таварыства ? Берл?не ? Мюнхене летам 1926 года, а таксама шырокае турнэ па Амерыцы, распачатую ?м у снежн? 1926 — красав?ку 1927 года. У ходзе гэтай паездк? ён прачыта? 57 лекцый у розных навуковых установах ЗША.

?нтэрпрэтацыя хвалевай функцы?

Не?забаве пасля з’я?лення фундаментальных артыкула? Шродз?нгера выкладзены ? ?х зручны ? паслядо?ны фармал?зм пача? шырока выкарысто?вацца для вырашэння самых разнастайных задач квантавай тэоры?. Аднак сам фармал?зм у той час яшчэ не бы? дастаткова ясны. Адным з гало?ных пытання?, паста?леных асноватворнай працай Шродз?нгера, было пытанне аб тым, што ж вагаецца ? атаме, гэта значыць праблема сэнсу ? уласц?васцей хвалевай функцы?. У першай частцы свайго артыкула ён меркава? яе рэча?снай, адназначнай ? ?сюды двойчы дыферэнцыруемай функцыяй, аднак у апошняй частцы дапусц?? для яе магчымасць комплексных значэння?. Пры гэтым квадрат модуля гэтай функцы? ён тлумачы? як меру размеркавання шчыльнасц? электрычнага зараду ? канф?гурацыйнай прасторы. Вучоны л?чы?, што цяпер часц?цы можна наглядна прадста?ляць як хвалевыя пакеты, належным чынам складзеныя з набору уласных функцый, ?, так?м чынам, цалкам адмов?цца ад карпускулярных уя?лення?. Немагчымасць такога тлумачэння стала ясная вельм? хутка: у агульным выпадку хвалевыя пакеты непазбежна расплываюцца, што знаходз?цца ? супярэчнасц? з в?давочна карпускулярным? паводз?нам? часц?ц у эксперыментах па рассейванн? электрона?. Рашэнне праблемы было дадзена Максам Борнам, як? прапанава? ?мавернасную ?нтэрпрэтацыю хвалевай функцы?.

Удзельн?к? Сальвее?скага кангрэса 1927 года, на як?м абмярко?вал?ся праблемы ?нтэрпрэтацы? квантавай механ?к?. Шродз?нгер ста?ць пасярэдз?не ? задн?м шэрагу.

Для Шродз?нгера такая статыстычная ?нтэрпрэтацыя, якая супярэчыла яго паданням аб рэальных квантавамехан?чным хвалям, была абсалютна непрымальнай, бо пак?дала ? с?ле квантавыя скок? ? ?ншыя элементы перапыннасц?, ад як?х ён хаце? пазбав?цца. Найбольш ярка непрыманне навуко?цам новай тракто?к? яго вын?ка? выяв?лася ? дыскус?ях з Н?льсам Борам, як?я мел? месца ? кастрычн?ку 1926 года падчас наведвання Шродз?нгерам Капенгагена. Вернер Гейзенберг, сведка гэтых падзей, пасля п?са?:

Дыскус?я пам?ж Борам ? Шродз?нгером пачалася ?жо на вакзале ? Капенгагене ? працягвалася штодня з ранняга ран?цы да позняй ночы. Шродз?нгер спын??ся ? доме Бора, так што ?жо па чыста знешн?х абстав?нах у спрэчцы не магло быць н?якага перапынку… Праз некальк? дзён Шродз?нгер захварэ?, ?маверна, з-за крайняга перанапружання; жар ? прастуда прымус?л? яго злегчы ? ложак. Фра? Бор даглядала за ?м, прынос?ла чай ? прысмак?, але Н?льс Бор сядзе? на краёчку ложка ? пераконва? Шродз?гера: ?Вы ?сё-так? пав?нны зразумець, што…? …Да сапра?днага ?заемаразумення ? нельга было тады прыйсц?, пакольк? н? адз?н з бако? не мог прапанаваць по?най ? суцэльнай ?нтэрпрэтацы? квантавай механ?к?. — В. Гейзенберг. Часть и целое. — М.: Наука, 1989. — С. 201—203.

Такая ?нтэрпрэтацыя, у аснову якой лягл? борна?ская ?мавернасная тракто?ка хвалевай функцы?, прынцып нявызначанасц? Гейзенберга ? прынцып дадатковасц? Бора, была сфармуляваная ? 1927 годзе ? атрымала вядомасць пад назвай капенгагенскай ?нтэрпрэтацы?. Аднак Шродз?нгер так ? не змог яе прыняць ? да канца жыцця адстойва? неабходнасць навочнага прадста?лення хвалевай механ?к?. Зрэшты, паводле вын?ка? в?з?ту ? Капенгаген ён адзнача?, што, нягледзячы на ???се навуковыя рознагалосс?, ?узаемааднос?ны з Борам [з як?м ён не бы? знаёмы раней] ? асабл?ва з Гейзенбергам… был? абсалютна, бясхмарна сябро?ск?м? ? сардэчным??.

Прымяненн? квантавай механ?к?

Пасля завяршэння фармал?зму хвалевай механ?к? Шродз?нгер змог атрымаць з яго дапамогай шэраг важных вын?ка? прыватнага характару. Ужо да канца 1926 года ён выкарыста? сваю методыку для навочнага ап?сання эфекту Комптана, а таксама распача? спробу аб’яднання квантавай механ?к? ? электрадынам?к?. Адштурхваючыся ад ?ра?нення Клейна — Гордана, Шродз?нгер атрыма? выраз для тэнзара энерг??-?мпульсу ? адпаведны закон захавання для аб’яднаных хваль матэры? ? электрамагн?тных хваль. Аднак гэтыя вын?к?, як ? зыходнае ?ра?ненне, апынул?ся непрыдатныя да электрона, так як не давал? магчымасц? ?л?чыць яго сп?н (гэта пазней было зроблена Полем Дз?ракам, як?я атрымал? сваё знакам?тае ?ра?ненне). Тольк? шмат гадо? праз стала ясна, што атрыманыя Шродз?нгерам вын?к? справядл?выя для часц?ц з нулявым сп?нам, напрыклад, мезона?. У 1930 годзе ён атрыма? абагульнены выраз суаднос?н нявызначанасцей Гейзенберга для любой пары ф?з?чных вел?чынь (наз?раных). У тым жа годзе ён упершыню пра?нтэгрырава? ура?ненне Дз?рака для свабоднага электрона, прыйшо?шы да высновы аб тым, што яго рух ап?сваецца сумай прамал?нейнага ра?намернага руху ? высокачастотнага дрыжальнага руху (Zitterbewegung) малой ампл?туды. Гэта з’ява тлумачыцца ?нтэрферэнцы? частак адпаведных электронных хвалевага пакета, як?я адносяцца да стано?чым ? адмо?ным энерг?я. У 1940—1941 гадах Шродз?нгер дэталёва распрацава? у рамках хвалевай механ?к? (гэта значыць прадста?лення Шродз?нгера) метад фактарызацы? для вырашэння задач на ?ласныя значэнн?. Сутнасць гэтага падыходу складаецца ? прадста?ленн? гам?льтан?яна с?стэмы ? выглядзе творы двух аператара?.

Крытыка капенгагенскай ?нтэрпрэтацы?

Альберт Эйнштэйн бы? сябрам ? сталым карэспандэнтам Шродз?нгера.

Гл. таксама: Кот Шродз?нгера

Да крытык? розных аспекта? капенгагенскай ?нтэрпрэтацы? Шродз?нгер не раз вярта?ся з канца 1920-х гадо?, абмярко?ва? гэтыя праблемы з Эйнштэйнам, з як?м яны был? ? той час калегам? па Берл?нск?м ун?верс?тэце. ?х знос?ны на гэтую тэму працягнул?ся ? наступныя гады з дапамогай перап?ск?, якая актыв?завалася ? 1935 годзе пасля выхаду знакам?тай артыкула Эйнштэйна — Падольскага — Розена (ЭПР) аб непа?наце квантавай механ?к?. У адным з л?сто? Эйнштэйну (ад 19 жн??ня 1935 года), а таксама ? артыкуле, адасланым 12 жн??ня ? часоп?с ?Naturwissenschaften?, бы? упершыню прадста?лены разумовы эксперымент, як? атрыма? вядомасць як парадокс ?ката Шродз?нгера?. Сутнасць гэтага парадоксу, згодна з Шродз?нгерам, складалася ? тым, што нявызначанасць на атамным узро?н? здольная прывесц? да нявызначанасц? ? макраскап?чным маштабе (?сумесь? жывога ? мёртвага ката). Гэта не адпавядае патрабаванню вызначанасц? стана? макрааб’екта? незалежна ад ?х наз?рання ?, так?м чынам, ?перашкаджае нам прыняць так?м на??ным чынам ?мадэль размытасц?“ [гэта значыць стандартную ?нтэрпрэтацыю квантавай механ?к?] ? якасц? карц?ны рэальнасц??. Эйнштэйн бачы? у гэтым ?я?ным эксперыменце ?казанне на тое, што хвалевая функцыя мае дачыненне да ап?сання статыстычнага ансамбля с?стэм, а не асобнай м?крас?стэмы. Шродз?нгер не згаджа?ся, л?чачы хвалевую функцыю такой, што мае непасрэднае дачыненне да рэальнасц?, а не да яе статыстычнага ап?сання. У тым жа артыкуле ён падвергну? анал?зу ? ?ншыя аспекты квантавай тэоры? (напрыклад, праблему вымярэння) ? прыйшо? да высновы, што квантавая механ?ка ?пакуль усяго тольк? зручны трук, як?, аднак, набы?… надзвычай вял?к? ?плы? на нашы фундаментальныя погляды на прыроду?. Далейшыя разважанн? над ЭПР-парадоксам прывял? Шродз?нгера да складанай праблемы квантавай заблытанасц? (ням.: Verschr?nkung, англ.: Entanglement). Яму ?далося даказаць агульную матэматычную тэарэму, што пасля падзелу с?стэмы на частк? ?х агульная хвалевая функцыя не з’я?ляецца простым здабыткам функцый асобных падс?стэм. На думку Шродз?нгера, так?я паводз?ны квантавых с?стэм з’я?ляецца ?стотным недахопам тэоры? ? падставай для яе паляпшэння. Хоць аргументы Эйнштэйна ? Шродз?нгера не змагл? пах?снуць паз?цы? прых?льн?ка? стандартнай ?нтэрпрэтацы? квантавай механ?к?, прадста?леных перш за ?сё Борам ? Гейзенбергам, яны стымулявал? высвятленне некаторых прынцыпова важных яе аспекта? ? нават прывял? да абмеркавання ф?ласофскай праблемы ф?з?чнай рэальнасц?.

Электрамагнетызм ? агульная тэорыя адноснасц?

Шродз?нгер пазнаём??ся з працам? Эйнштэйна па агульнай тэоры? адноснасц? (АТА) у ?тал??, на беразе Трыесцкага зал?ва, дзе размяшчалася яго во?нская часць падчас Першай сусветнай вайны. Ён дэталёва разабра?ся ? матэматычным фармал?зме (тэнзарнае зл?чэнне) ? ф?з?чным сэнсе новай тэоры? ? ?жо ? 1918 годзе апубл?кава? дзве невял?к?я працы з уласным? вын?кам?, у прыватнасц? прыня?шы ?дзел у дыскус?? пра энерг?ю грав?тацыйнага поля ? рамках АТА. Вучоны вярну?ся да агульнарэлятыв?сцкай тэматыцы тольк? ? пачатку 1930-х гадо?, кал? зраб?? спробу разгледзець паводз?ны хваль матэры? ? скры?леным прасторы-часу. Найбольш плённы для Шродз?нгера перыяд занятка? пытанням? грав?тацы? прыйшо?ся на час працы ? Дубл?не. У прыватнасц?, ён атрыма? шэраг канкрэтных вын?ка? у рамках касмалаг?чную мадэл? дэ С?тэра, у тым л?ку паказа? на працэсы нараджэння рэчыва ? такой мадэл? Сусвету, што пашыраецца. У 1950-я гады ён нап?са? дзве кн?г? па пытаннях АТА ? касмалог?? — ?Прасторава-часовая структура? (1950) ? ?Сусвет, што пашыраецца? (1956).

?мон дэ Валера, ?н?цыятар запрашэння Шродз?нгера ? Дубл?н.

?ншым к?рункам працы Шродз?нгера был? спробы стварэння адз?най тэоры? поля шляхам аб’яднання тэоры? грав?тацы? ? электрадынам?к?. Гэтай дзейнасц? непасрэдна папярэдн?чала, пачынаючы з 1935 года, вывучэнне а?стрыйск?м навуко?цам магчымасц? нел?нейнага абагульнення ?ра?нення? Максвела. Мэтай гэтага абагульнення, упершыню распачатага Густавам М? (1912), а затым Максам Борнам ? Леапольдам ?нфельдам (1934), было абмежаванне вел?чын? электрамагн?тнага поля на малых адлегласцях, што пав?нна было забяспечыць канечнае значэнне ?ласнай энерг?? зараджаных часц?ц. Электрычны зарад у рамках такога падыходу трактуецца як ?нутраная ?ласц?васць электрамагн?тнага поля. З 1943 года Шродз?нгер працягну? спробы Вейля, Эйнштэйна ? Артура Эдынгтана вывесц? адз?нае палявое ?ра?ненне з прынцыпу найменшага дзеяння шляхам прав?льнага выбару выгляду лагранжыяна ? рамках аф?ннай геаметры?. Абмяжо?ваючыся, як ? яго папярэдн?к?, чыста клас?чным разглядам, Шродз?нгер прапанава? увесц? трэцяе поле, якое пав?нна было скампенсаваць цяжкасц? аб’яднання прыцягнення ? электрамагнетызму, прадста?ленага ? форме Борна — ?нфельда. Гэтае трэцяе поле ён звязва? з ядзерным? с?лам?, пераносчыкам як?х у той час л?чыл?ся г?патэтычныя мезоны. У прыватнасц?, увядзенне ? тэорыю трэцяга поля дазваляла захаваць яе кал?бровачную ?нварыянтнасць. У 1947 годзе Шродз?нгер распача? ?ншую спробу аб’яднаць электрамагн?тнае ? грав?тацыйнае пал?, падабра?шы новую форму лагранжыяна ? выве?шы новыя палявыя ?ра?ненн?. Гэтыя ?ра?ненн? ?трымл?вал? сувязь пам?ж электрамагнетызмам ? цягай, якая, па думцы навуко?ца, магла быць адказная за генерацыю магн?тных палё? масам?, што верцяцца, напрыклад, Сонцам або Зямлёй. Праблема, аднак, складалася ? тым, што ?ра?ненн? не дазвалял? вярнуцца да чыстага электрамагн?тнага поля пры ?выключэнн?? прыцягнення. Нягледзячы на ??вял?к?я намаганн?, шматл?к?я праблемы, як?я стаял? перад тэорыяй, так ? не ?далося вырашыць. Шродз?нгер, як ? Эйнштэйн, ц? не атрыма? поспех у стварэнн? адз?най тэоры? поля шляхам геаметрызацы? клас?чных палё? ? да сярэдз?ны 1950-х гадо? адышо? ад гэтай дзейнасц?. Паводле сло? Ота Х?тмайра (Otto Hittmair), аднаго з дубл?нск?х супрацо?н?ка? Шродз?нгера, ?вял?к?я надзе? змян?л?ся выразным расчараваннем у гэты перыяд жыцця вял?кага навуко?ца?.

?Што такое жыццё??

Стварэнне квантавай механ?к? дазвол?ла закласц? надзейныя тэарэтычныя асновы х?м??, з дапамогай як?х было атрымана сучаснае тлумачэнне прыроды х?м?чнай сувяз?. Разв?ццё х?м??, у сваю чаргу, аказала глыбок? ?плы? на фарм?раванне малекулярнай б?ялог??. Знакам?ты навуковец Лайнус Пол?нг п?са? у сувяз? з гэтым:

На мой погляд, будзе справядл?ва сказаць, што Шродз?нгер, сфармулява?шы сваё хвалевае ?ра?ненне, нясе асно?ную адказнасць за сучасную б?ялог?ю.

Арыг?нальны тэкст (англ.)  

It is accordingly justified, in my opinion, to say that Schr?dinger, by formulating his wave equation, is basically responsible for modern biology.

Малады ф?з?к Макс Дэльбрук захап??ся б?ялог?яй пад уплывам ?дэй Н?льса Бора.

Непасрэдны ?клад Шродз?нгера ? б?ялог?ю звязаны з яго кн?гай ?Што такое жыццё?? (1944), заснаванай на лекцыях, як?я был? прачытаныя ? дубл?нск?м Трын?ц?-каледжы ? лютым 1943 года. Гэтыя лекцы? ? кн?га был? створаны пад уражаннем ад артыкула М?калая Ц?мафеева-Расо?скага, Карла Цымера ? Макса Дэльбрука, апубл?каванага ? 1935 годзе ? перададзенага Шродз?нгеру Па?лем Эвальдам у пачатку 1940-х гадо?. Гэты артыкул прысвечаны вывучэнню генетычных мутацый, як?я ?зн?каюць пад дзеяннем рэнтгена?скага ? гама-выпраменьвання? ? для тлумачэння як?х а?тарам? была разв?та тэорыя м?шэней. Хоць у той час яшчэ не была вядомая прырода гена? спадчыннасц?, погляд на праблему мутагенеза з пункту гледжання атамнай ф?з?к? дазвол?? выяв?ць некаторыя агульныя заканамернасц? гэтага працэсу. Праца Ц?мафеева — Цымера — Дэльбрука была пакладзена Шродз?нгерам у аснову яго кн?г?, якая прыцягнула шырокую ?вагу маладых ф?з?ка?. Некаторыя з ?х (напрыклад, Марыс У?лк?нс) пад яе уплывам вырашыл? заняцца малекулярнай б?ялог?яй.

Першыя некальк? раздзела? кн?г? ?Што такое жыццё?? прысвечаныя агляду звестак пра механ?змы спадчыннасц? ? мутацы?, у тым л?ку ?дэй Ц?мафеева, Цымера ? Дэльбрука. Апошн?я два раздзелы ?трымл?ваюць уласныя думк? Шродз?нгера аб прыродзе жыцця. У адной з ?х а?тар увё? канцэпцыю адмо?най энтрап?? (магчыма, узыходзячую яшчэ да Больцмана), якую жывыя арган?змы пав?нны атрымл?ваць з навакольнага свету, каб скампенсаваць рост энтрап??, вядучы ?х да тэрмадынам?чнай ра?наваг? ?, так?м чынам, смерц?. У гэтым, паводле Шродз?нгера, складаецца адно з гало?ных адрознення? жыцця ад нежывой прыроды. На думку Пол?нга, прадста?ленне аб адмо?най энтрап??, сфармуляванае ? працы Шродз?нгера без належнай строгасц? ? выразнасц?, практычна н?чога не дадае да нашага разумення феномена жыцця. Фрэнс?с Сайман не?забаве пасля выхаду кн?г? паказа?, што свабодная энерг?я пав?нна гуляць значна большую ролю для арган?зма?, чым энтрап?я. У наступных выданнях Шродз?нгер ул?чы? гэтую за?вагу, адзначы?шы важнасць свабоднай энерг??, аднак усё ж пак?ну? разваг? пра энтрап?? ? гэтым, паводле выразу нобеле?скага ла?рэата Макса Перуца, ?раздзеле, што ?водз?ць у зман? без змены.

У апошняй чале Шродз?нгер вярну?ся да сваёй думк?, якая праходз?ць праз усю кн?гу ? складаецца ? тым, што механ?зм функцыянавання жывых арган?зма? (?х дакладная ?зна?ляльнасць) не ?згадняецца з законам? статыстычнай тэрмадынам?к? (выпадковасць на малекулярным узро?н?). На думку Шродз?нгера, адкрыцц? генетык? дазваляюць заключыць, што ? ёй няма месца ?мавернасным законам, як?м пав?нна падпарадко?вацца паводз?ны асобных малекул; вывучэнне жывой матэры?, так?м чынам, можа прывесц? да нейк?х новым неклас?чным (але пры гэтым дэтэрм?н?сцк?м) законам прыроды. Для вырашэння гэтай праблемы Шродз?нгер звярну?ся да сваёй знакам?тай г?потэзе аб гене, як аперыядычным аднамерным крыштал?, узыходзячай да працы Дэльбрука (апошн? п?са? пра пал?меры). Магчыма, менав?та малекулярны аперыядычны крышталь, у як?м зап?сана ?праграма жыцця?, дазваляе пазбегнуць цяжкасцей, звязаных з цеплавым рухам ? статыстычнай бязладз?цай. Аднак як паказала далейшае разв?ццё малекулярнай б?ялог??, для разв?цця гэтай гал?не веды было дастаткова ?жо ?снуючых закона? ф?з?к? ? х?м??: цяжкасц?, пра як?я разважа? Шродз?нгер, вырашаюцца пры дапамозе прынцыпу камплементарнасц? ? ферментаты?нага катал?зу, як? дазваляе напрацо?ваць вял?к?я колькасц? таго ц? ?ншага рэчыва. Прызнаючы ролю кн?г? ?Што такое жыццё?? ? справе папулярызацы? ?дэй генетык?, Макс Перуц, аднак, прыйшо? да наступнай высновы:

…уважл?вае вывучэнне яго [Шродз?нгера] кн?г? ? звязанай л?таратуры паказала мне, што тое, што было прав?льным у яго кн?зе, не было арыг?нальным, а большая частка арыг?нальнага, як было вядома яшчэ да моманту нап?сання кн?г?, не была прав?льнай. Больш за тое, кн?га ?гнаруе некаторыя вырашальныя адкрыцц?, як?я был? апубл?каваныя перад тым, як яна адправ?лася ? друк.

Арыг?нальны тэкст (англ.)  

…a close study of his book and of the related literature has shown me that what was true in his book was not original, and most of what was original was known not to be true even when the book was written. Moreover, the book ignores some crucial discoveries that were published before it went into print.

Ф?ласофск?я погляды

Бюст Шродз?нгера, усталяваны ? двары аркады гало?нага будынка Венскага ?н?верс?тэта (Скульптар: Фердынанд Вельц, 1984)

У 1960 годзе Шродз?нгер успам?на? пра час пасля заканчэння Першай сусветнай вайны:

Я ме? намер выкладаць тэарэтычную ф?з?ку, прыня?шы ? якасц? ?зору цудо?ныя лекцы? майго люб?мага наста?н?ка Фрыца Хазенерля, як? заг?ну? на вайне. У астатн?м жа меркава? займацца ф?ласоф?яй. У той час я паглыб??ся ? вывучэнне прац Сп?нозы, Шапенга?эра, Рыхарда Земона ? Рыхарда Авенарыуса… Н?чога з гэтай задумы не атрымалася. Я бы? вымушаны застацца пры тэарэтычнай ф?з?цы ?, да майго здз??лення, з гэтага часам сёе-тое выходз?ла. — Э. Шрёдингер. Мой взгляд на мир. — М.: Либроком, 2009. — С. 7.

Тольк? пасля прыезду ? Дубл?н ён змог надаць ф?ласофск?м пытанням дастаткова ?ваг?. З-пад яго пяра выйша? шэраг прац не тольк? па ф?ласофск?м праблемам навук?, але ? агульнаф?ласофскага характару — ?Навука ? гуман?зм? (1952), ?Прырода ? грэк?? (1954), ?Розум ? матэрыя? (1958) ? ?Мой погляд на свет?, сачыненне, закончаны ?м незадо?га да смерц?. Асабл?вая ?вага Шродз?нгер надава? антычнай ф?ласоф??, якая прыцягвала яго сва?м адз?нствам ? тым значэннем, якое яна магла згуляць для вырашэння праблем сучаснасц?. У сувяз? з гэтым ён п?са?:

З дапамогай сур’ёзнай спробы вярнуцца ? ?нтэлектуальнае асяроддзн антычных мысляро?, як?я значна менш ведал? тое, што тычыцца сапра?дных паводз?н прыроды, але таксама часцяком значна менш прадузятых, мы можам зно? здабыць у ?х свабоду думк?, хаця б, магчыма, для таго, каб выкарысто?ваць яе, з нашым лепшым веданнем факта?, для выпра?лення ?х ранн?х памылак, як?я ?сё яшчэ могуць став?ць нас у туп?к. — Э. Шрёдингер. Природа и греки. — Ижевск: РХД, 2001. — С. 18.

У сва?х працах, звяртаючыся таксама да спадчыны ?ндыйскай ? к?тайскай ф?ласоф??, Шродз?нгер спрабава? з адз?ных паз?цый з?рнуць на навуку ? рэл?г?ю, чалавечае грамадства ? праблемы этык?; праблема адз?нства ?я?ляла адз?н з асно?ных матыва? яго ф?ласофскай творчасц?. У працах, як?я можна аднесц? да ф?ласоф?? навук?, ён паказва? на цесную сувязь навук? з разв?ццём грамадства ? культуры ? цэлым, абмярко?ва? праблемы тэоры? пазнання, удзельн?ча? у дыскус?ях па праблеме прычыннасц? ? мадыф?кацы? гэтага паняцця ? святле новай ф?з?к?. Абмеркаванню ? анал?зу канкрэтных аспекта? ф?ласофск?х погляда? Шродз?нгера па розных пытаннях прысвечаны шэраг кн?г ? зборн?ка? артыкула?. Хоць Карл Попер называ? яго ?дэал?стам, у сва?х працах Шродз?нгер паслядо?на адстойва? магчымасць аб’екты?нага вывучэння прыроды:

Шырока распа?сюджана навуковае меркаванне, што аб’екты?ную карц?ну свету, як яе разумел? перш, наогул атрымаць немагчыма. Тольк? аптым?сты сярод нас (да як?х я прыл?чаю ? сябе) л?чаць, што гэта — ф?ласофская экзальтацыя, прыкмета маладушнасц? перад тварам крыз?су.

Узнагароды ? сябро?ствы

• Прэм?я Хайтынгера (1920)
• Медаль Матэучы (1927)
• Медаль Макса Планка (1937)
• Ордэн ?За заслуг? перад Федэраты?най Рэспубл?кай Герман?я?
• Прэм?я Эрв?на Шродз?нгера (1956)
• А?стрыйск? ганаровы знак ?За навуку ? мастацтва? (1957)
• Член А?стрыйскай акадэм?? навук, Прускай акадэм?? навук (1929), Акадэм?? навук СССР (1934, член-карэспандэнт з 1928), Лонданскага карале?скага таварыства (1949), Папскай акадэм?? навук (1937), ?рландскай карале?скай акадэм?? (1940), ?спанскай карале?скай акадэм?? навук.

Памяць

• ?мя Шродз?нгера нос?ць адз?н з кратара? на Месяцы, месяцавая дал?на (Vallis Schr?dinger) ? астэро?д (13092 Schr?dinger).
• У ф?з?цы яго ?мя нос?ць квантавы парадокс кот Шродз?нгера.
• У 1983 годзе ? А?стры? был? выпушчаныя банкноты вартасцю ? 1000 шыл?нга? з партрэтам Шродз?нгера. Яны знаходз?л?ся ? звароце да пераходу кра?ны на е?ра.
• ?мя Шродз?нгера носяць адна з венск?х плошча? (Schr?dingerplatz), будынак цэнтральнай прыродазна?чых б?бл?ятэк? Берл?нскага ?н?верс?тэта (Erwin-Schr?dinger-Zentrum), заснаваны ? 1993 годзе венск? ?нстытут матэматычнай ф?з?к? (Erwin-Schr?dinger-Institut für Mathematische Physik).
• У 1956 годзе А?стрыйская акадэм?я навук заснавала прэм?ю ?мя Эрв?на Шродз?нгера (Erwin Schr?dinger-Preis), першым ла?рэатам якой ста? ён сам. Сусветная асацыяцыя тэарэтычнай ? выл?чальнай х?м?? (World Association of Theoretical and Computational Chemists) уручае медаль Шродз?нгера ?выдатнаму х?м?ку-выл?чальн?ку, як? раней не ?дастойва?ся гэтай узнагароды?.
• Намаляваны на а?стрыйскай паштовай марцы 1987 года.

Сачыненн?

Кн?г?

• E. Schr?dinger. Abhandlungen zur Wellenmechanik. — Leipzig, 1927.
• E. Schr?dinger. Vier Vorlesungen über Wellenmechanik. — Berlin, 1928. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Четыре лекции по квантовой механике. — Харьков — Киев, 1936.
• E. Schr?dinger. über Indeterminismus in der Physik. Zwei Vortr?ge zur Kritik der naturwissenschaftlichen Erkenntnis. — Leipzig, 1932.
• E. Schr?dinger. What is Life? The Physical Aspect of the Living Cell. — Cambridge: University Press, 1944. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Что такое жизнь? Физический аспект живой клетки. — 3-е изд. — Ижевск: РХД, 2002.
• E. Schr?dinger. Statistical Thermodynamics. — Cambridge: University Press, 1946. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Статистическая термодинамика. — Ижевск: РХД, 1999.
• E. Schr?dinger. Gedichte. — Bonn, 1949. — томик поэзии Шрёдингера
• E. Schr?dinger. Space-Time Structure. — Cambridge: University Press, 1950. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Пространственно-временная структура Вселенной. — М.: Наука, 1986.
• E. Schr?dinger. Science and Humanism. — Cambridge: University Press, 1952. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Наука и гуманизм. — Ижевск: РХД, 2001.
• E. Schr?dinger. Nature and the Greeks. — Cambridge: University Press, 1954. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Природа и греки. — Ижевск: РХД, 2001.
• E. Schr?dinger. Expanding Universes. — Cambridge: University Press, 1956. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Пространственно-временная структура Вселенной. — М.: Наука, 1986.
• E. Schr?dinger. Mind and Matter. — Cambridge: University Press, 1958. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Разум и материя. — Ижевск: РХД, 2000.
• E. Schr?dinger. Meine Weltansicht. — Wien, 1961. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Мой взгляд на мир. — М.: Либроком, 2009.

Асно?ныя навуковыя артыкулы

• E. Schr?dinger. Studien über Kinetik der Dielektrika, den Schmelzpunkt, Pyround Piezoelektrizit?t // Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften der Wien. — 1912. — Vol. 121. — P. 1937—1973.
• E. Schr?dinger. über die Sch?rfe der mit R?ntgenstrahlen erzeugten Interferenzbilder // Physikalische Zeitschrift. — 1914. — Vol. 15. — P. 79—86.
• E. Schr?dinger. Grundlinien einer Theorie der Farbenmetrik im Tagessehen (Erste Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1920. — Vol. 368 (63). — P. 397—426.
• E. Schr?dinger. Grundlinien einer Theorie der Farbenmetrik im Tagessehen (Zweite Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1920. — Vol. 368 (63). — P. 427—456.
• E. Schr?dinger. Grundlinien einer Theorie der Farbenmetrik im Tagessehen (Dritte Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1920. — Vol. 368 (63). — P. 481—520.
• E. Schr?dinger. über eine bemerkenswerte Eigenschaft der Quantenbahnen eines einzelnen Elektrons // Zeitschrift für Physik. — 1922. — Vol. 12. — P. 13—23.
• E. Schr?dinger. Quantisierung als Eigenwertproblem (Erste Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 384 (79). — P. 361—376. Русский перевод: Э. Шрёдингер. Квантование как задача о собственных значениях (первое сообщение) // УФН. — 1977. — Т. 122. — С. 621—632.
• E. Schr?dinger. Quantisierung als Eigenwertproblem (Zweite Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 384 (79). — P. 489—527.
• E. Schr?dinger. über das Verh?ltnis der Heisenberg-Born-Jordanschen Quantenmechanik zu der meinem // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 384 (79). — P. 734—756.
• E. Schr?dinger. Quantisierung als Eigenwertproblem (Dritte Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 385 (80). — P. 437—490.
• E. Schr?dinger. Quantisierung als Eigenwertproblem (Vierte Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 386 (81). — P. 109—139.
• E. Schr?dinger. über die Kraftfreie Bewegung in der relativistischen Quantenmechanik // Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften. — 1930. — P. 418—428.
• E. Schr?dinger. Die gegenw?rtige Situation in der Quantenmechanik // Naturwissenschaften. — 1935. — Vol. 23. — P. 807—812, 823—828, 844—849.
• E. Schr?dinger. The proper vibrations of the expanding Universe // Physica. — 1939. — Vol. 6. — P. 899—912.
• E. Schr?dinger. The final affine field laws // Proceedings of the Royal Irish Academy A. — 1947. — Vol. 51. — P. 163—179.

Л?таратура

Кн?г?

• W. T. Scott. Erwin Schr?dinger: an introduction to his writings. — Amherst: University of Massachusetts Press, 1967.
• M. Jammer. The philosophy of quantum mechanics. — John Wiley & Sons, 1974.
• М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — М.: Наука, 1985.
• Д. Хоффман. Эрвин Шрёдингер. — М.: Мир, 1987.
• Schr?dinger: Centenary Celebration of a Polymath / ed. C. W. Kilmister. — Cambridge: University Press, 1989.
• W. J. Moore. Schr?dinger: Life and Thought. — Cambridge: University Press, 1989.
• Erwin Schr?dinger: Phylosophy and the Birth of Quantum Mechanics / ed. M. Bitbol, O. Darrigol. — Editions Frontiers, 1992.
• Erwin Schr?dinger's world view: the dynamics of knowledge and reality / ed. J. G?tschl. — Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1992.
• W. J. Moore. A Life of Erwin Schr?dinger. — Cambridge: University Press, 1994.
• M. Bitbol. Schr?dinger's philosophy of quantum mechanics. — Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1996.

Артыкулы

• W. Heitler. Erwin Schr?dinger // Biographical Memoirs of the Fellows of the Royal Society. — 1961. — Vol. 7. — P. 221—228.
• Л. С. Полак. Эрвин Шредингер и возникновение квантовой механики // Э. Шрёдингер. Избранные труды по квантовой механике. — М.: Наука, 1976. — С. 347—392.
• P. K. Hoch, E. J. Yoxen. Schrdinger at Oxford: A hypothetical national cultural synthesis which failed // Annals of Science. — 1987. — Vol. 44. — P. 593—616.
• Эрвин Шрёдингер // Лауреаты Нобелевской премии: Энциклопедия. — М.: Прогресс, 1992. Арх?вавана з першакрын?цы 5 сакав?ка 2016.
• D. B. McLay. Lise Meitner and Erwin Schr?dinger: Biographies of Two Austrian Physicists of Nobel Stature // Minerva. — 1999. — Vol. 37. — P. 75—94.
• J. Mehra. Erwin Schr?dinger and the Rise of Wave Mechanics (in three parts) // J. Mehra. The Golden Age of Theoretical Physics. — Singapore: World Scientific, 2001. — P. 706—871.
• J. Mehra. The Einstein — Bohr debate on the completion of quantum mechanics and its description of reality // J. Mehra. The Golden Age of Theoretical Physics. — Singapore: World Scientific, 2001. — P. 1274—1318.
• A. T. Domondon. Bringing physics to bear on the phenomenon of life: the divergent positions of Bohr, Delbrück, and Schr?dinger // Studies in History and Philosophy of Science Part C. — 2006. — Vol. 37. — P. 433—458.

Спасылк?

• Erwin Schr?dinger (англ.). Информация на официальном сайте Нобелевского комитета. Nobelprize.org. Арх?вавана з першакрын?цы 18 жн??ня 2011. Праверана 25 сакав?ка 2011.
• J. J. O'Connor, E. F. Robertson.. Erwin Schr?dinger (англ.). MacTutor History of Mathematics archive. University of St Andrews. Арх?вавана з першакрын?цы 18 жн??ня 2011. Праверана 25 сакав?ка 2011.