????12????????У?3780?????????????84??????

Запыт ?ЦАР? перанак?ро?ваецца сюды; гл. таксама ?ншыя значэнн?.

Цэнтральна-Афрыканская Рэспубл?ка
фр.: République Centrafricaine санго K?d?r?sêse t? Bêafr?ka
Герб Сцяг
Дэв?з: ?Unité, Dignité, Travail?
Г?мн: ?La Renaissance?
Дата незалежнасц?	13 жн??ня 1960 (ад Францы?)
Аф?цыйныя мовы	французская ? санга
Стал?ца	Банг?
Найбуйнейшы горад	Банг?
Форма к?равання	Прэз?дэнцкая рэспубл?ка
Дзяржа?ны лад	Прэз?дэнцкая рэспубл?ка
Прэз?дэнт Прэм'ер-м?н?стр	Фастэн-Аршанж Туадэра Махамат Камун
Тэрыторыя
? Агулам	622 984 км2 (42-я ? свеце)
? % воднай паверхн?	0
Насельн?цтва Цэнтральна-Афрыканскай Рэспубл?к?
? Ацэнка	▲5 650 957 чал.
? Шчыльнасць	9 чал./км2
ВУП
? разам (2017)	3 454 млн дол. (156-е месца)
? На душу насельн?цтва	693 дол.
?РЧП (2016)	0,352
Валюта	Франк КФА
?нтэрнэт-дамен	.cf
Код ISO	CF
Код МАК	CAF
Тэлефонны код	+236
Часавы пояс	+1
А?тамаб?льны рух	справа[d]
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

百度 中国公共外交协会副会长张九桓大使　　或许因为今年中日韩三国之间的政治关系仍然微妙而敏感，主办方介绍说，今年的联合采访将继续聚焦在经济领域，以可持续发展与农村建设为主题，走访北京、浙江、日本静冈、千叶，韩国京畿道等地的农村地区，探寻乡村治理、生态农业、农村减贫与可持续发展等三国共同关心的问题。

Цэнтральна-Афрыканская Рэспубл?ка, Цэнтральнаафрыканская Рэспубл?ка, ЦАР (фр.: République Centrafricaine) — дзяржава ? Цэнтральнай Афрыцы. Мяжуе на захадзе ? па?днёвым захадзе з Камерунам, на по?дн? — з Рэспубл?кай Конга ? ДРК, на па?ночным захадзе — з Чадам, на па?ночным усходзе — з Суданам. Не мае выхаду да мора. Плошча 623 тыс.км2. Аф?цыйная мова — французская, найбольш пашыраная — санго. Стал?ца — горад Банг?. Нацыянальнае свята — Дзень абвяшчэння рэспубл?к? (1 снежня).У 2010-х для кра?ны характэрная пал?тычная нестаб?льнасць, для вырашэння ?нутраных канфл?кта? прыцягвал?ся м?ратворчыя с?лы ААН. Сваёй слабаразв?тасцю вылучаецца нават сярод кра?н Цэнтральнай Афрык?: у 2016 годзе ЦАР займала апошняе месца ? свеце па паказчыках ВУП на душу насельн?цтва ? ?ЧР. Зрэшты, няма благога без добрага: у 2008 годзе часоп?с National Geografic прызна? прыроду ЦАР найменш пацярпелай ад забруджання ? свеце.

Геаграф?чнае станов?шча

ЦАР знаходз?цца ? Цэнтральнай Афрыцы. Мяжуе на захадзе ? па?днёвым захадзе з Камерунам, на по?дн? — з Рэспубл?кай Конга ? ДРК (мяжа праходз?ць па рэках Убанг? ? Уэле), на па?ночным захадзе — з Чадам, на па?ночным усходзе — з Суданам. Не мае выхаду да мора, што адб?ваецца на эканом?цы самым негаты?ным чынам. Адсутнасць выхаду да мора часткова кампенсуецца ная?насцю буйных рачных с?стэм.

Прырода

Вёска ? ЦАР

Паверхня ЦАР уя?ляе сабой хвал?стае пласкагор'е Азанжэ вышынёй ад 600 да 900 метра?, што раздзяляе басейны рак? Конга ? возера Чад. У яго межах вылучаюць усходнюю ? заходнюю частк?. Усходняя частка мае агульны ?х?л на по?дзень, да рэк Мбому (Бому) ? Убанг?. На пласкагор’? ?звышаюцца астанцовыя гран?тныя мас?вы Ядэ на захадзе ? Фертыт на ?сходзе (вышыня да 1388 метра?, гара Нга??). На по?начы ?звышша паступова пераходз?ць у забалочаную ра?н?ну па?днёвай ускра?ны ?падз?ны Чад. Карысныя выкапн?: алмазы, уранавыя, медныя, жалезныя, н?келевыя ? кобальтавыя руды, нафта.

Вадаспад Баал? на рацэ Мбал?

У межах кра?ны знаходз?цца цэнтр буйнейшай у свеце магн?тнай анамал?? Бангу?, паходжанне якой застаецца невытлумачальным.

Кл?мат ? расл?ннасць змяняюцца з по?начы на по?дзень. Сярэдняя гадавая тэмпература складае 27 ° С, на по?дн? — 25 ° С. Сярэдняя гадавая колькасць ападка? на по?дн? перавышае 1900 мм, на по?начы яна складае 1250 мм у год; працягласць в?льготнага сезона скарачаецца з по?дня (травень-кастрычн?к) на по?нач (чэрвень-верасень), у сярэдн?м ён до?жыцца з л?пеня па кастрычн?к; снежань ? студзень — самыя сух?я месяцы.

Буйнейшыя рэк? адносяцца да с?стэмы Конга: гэта Убанг? ? яе прыток? Кота, Мпока, Куака. Гало?ныя рэк? на ?сходзе кра?ны — Шынк? ? Мбар — суднаходныя ? н?жн?м цячэнн?; вышэй праходжанню судна? перашкаджаюць парог?. На по?начы бяруць пачатак рэк? с?стэмы Шары басейна возера Чад.

Тольк? на па?днёвым захадзе захавал?ся густыя в?льготныя трап?чныя лясы, як?я цяпер займаюць 8 % тэрыторы?; па к?рунку на па?ночны ?сход лясы па дал?нах рэк змяняюцца саванным? рэдкалессям? ? злако?н?кам?. Большая частка ЦАР аднос?цца да экарэг?ёна Усходн?х Суданск?х савана? — клас?чных савана? з самым клас?чным афрыканск?м жывёльным светам: ?львы, жырафы, леапарды, сланы. Крайняя по?нач трапляе ? зону па?пустыннага Сахеля. Нацыянальныя парк?: Андрэ-Фел?кс, Бам?нг?-Бангоран, Сен-Флорыс. Фауна нават у нацпарках моцна церп?ць ад браканьера?, што пран?каюць з тэрыторы? Судана. Хуткасць звядзення трап?чных лясо? не менш за 4 % штогод.

Г?сторыя

Асно?ны артыкул: Г?сторыя ЦАР

Старажытнасць

Зда?на па тэрыторы? кра?ны праходз?л? шлях? шматл?к?х м?грацый афрыканск?х народа?, ? гэта ? значнай ступен? па?плывала на яе засяленне. Першым? жыхарам? на гэтай тэрыторы?, в?даць, был? п?гме?. Аб ?снаванн? зямель да захаду ад вытока? Н?ла, населеных цёмнаскурым? народам?, было вядома старажытным ег?пцянам. Жывёлаводы перасял?л?ся сюды з па?ночных савана?, як?я был? закранутыя працэсам? апустыньвання. Знойдзеныя ? пачатку 60-х гадо? XX стагоддзя антраполагам П'ерам В?далем на па?днёвым захадзе кра?ны мегал?ты Буар вышынёй да 3 м адносяцца да эпох? неал?ту.

Калан?яльны перыяд

У XVI - XVII стагоддзях на тэрыторыю м?жрэчча Убанг? - Шары з абязлюдзелых узбярэжжа? стал? прыходз?ць паля?н?чыя за жывым таварам. Аднак праз аддаленасць ад ак?яна? ? станов?шча ? сэрцы трап?чнай Афрык? кра?на аж да XIX ст. заставалася невядомай е?рапейцам. Падчас падзелу Афрык? тэрыторыя будучай ЦАР увайшла ? сферу ?нтарэса? француза?. У 1895 годзе Францыя стварыла залежную тэрыторыю Убанг?-Шары. Пасля Першай сусветнай вайны калон?я была аддадзена ? арэнду буйным кампан?ям, як?я прымушал? мясцовае насельн?цтва працаваць у нечалавечых умовах на плантацыях геве?, кавы, не плацячы грошай ? нават беручы ? заложн?к? сем'? рабочых. Дзесятк? тысяч завербаваных у суседняе Конга абарыгена? заг?нул? падчас прымусовых работ на буда?н?цтве чыгунк? Конга-Ак?ян. Усё гэта прывяло да моцнага антыкалан?яльнага "па?стання ручк? матыг?" (1928), жорстка задушанага калан?яльным? ?ладам?. У час Другой сусветнай вайны верх атрымал? антыфашысцк?я гал?сцк?я с?лы.

Перыяд незалежнасц?

Прэз?дэнт Бакаса з румынск?м дыктатарам Чаушэску, 1970

Першы абраны пасля атрымання незалежнасц? прэз?дэнт Дав?д Дако бы? зрынуты ? 1966 годзе ? вын?ку ваеннага перавароту. Да ?лады прыйшо? Жан-Бэдэль Бакаса, як? абвясц?? ЦАР ?мперыяй, а сябе — ?мператарам. У 1979 годзе пры ваеннай падтрымцы Францы? да ?лады вярну?ся Дако, кра?не была вернута ранейшая назва. У 1981 годзе ? вын?ку чарговага ваеннага перавароту прэз?дэнтам ста? генерал Андрэ Кал?нгба.

У пачатку 1990-х гадо? ваенныя ?лады абвясц?л?, што прыступаюць да стварэння ?мо? для вяртання кра?ны да грамадзянскага к?равання. Аднав?лася дзейнасць пал?тычных партыя?, бы? прыняты Закон аб выбарах. У 1993 годзе на прэз?дэнцк?х выбарах, прызнаных м?жнародным? наз?ральн?кам? вольным? ? дэмакратычным?, перамог Анж-Фел?кс Патасэ. У верасн? 1999 года ён бы? перавыбраны на новы шасц?гадовы тэрм?н. Рэжым Патасэ трыма?ся ? асно?ным за кошт прамой ваеннай падтрымк? Л?в?? ? фактычна кантралява? тольк? стал?цу ЦАР.

У 2012-2013 гг. на тэрыторы? кра?ны дзейн?чала мяцежная каал?цыя ?Селека?. Групо?ка праводз?ла ваенныя дзеянн? супраць аф?цыйных улада? ? арм?? ЦАР. 24 сакав?ка 2013 г. па?станцы ?вайшл? ? Банг? ? ?х л?дар М?шэль Джатодз?я абвясц?? сябе прэз?дэнтам кра?ны, зрэшты, праз 10 месяца? ён скла? з сябе па?намоцтвы.

Дзяржа?ны лад

ЦАР — рэспубл?ка. Дзейн?чае канстытуцыя ад 2016 года. К?ра?н?к дзяржавы — прэз?дэнт, як? выб?раецца ?сеагульным прамым галасаваннем на 6 гадо?. Заканада?чая ?лада належыць Нацыянальнаму сходу — парламенту (85 дэпутата?, выб?раюцца на 5 гадо?). Выкана?чую ?ладу ажыцця?ляе прэз?дэнт ? ?рад.

ЦАР дзел?цца на 16 прэфектур. Стал?чны горад Банг? выдзелены ? асобную адм?н?страцыйную адз?нку, прыра?наваную да прэфектуры.

Насельн?цтва

Дзец? п?гмея? ака

Колькасць насельн?цтва ? сённяшн?х умовах не паддаецца дакладнаму падл?ку, розныя крын?цы прыводзяць дадзеныя ад 4,6 да 5,7 млн чалавек (2017). Штогадовы прырост ацэньваецца ? 2 %, сумарны каэф?цыент нараджальнасц? — 4,3. Праацягласць жыцця ? 2017 годзе складае 52,8 гадо?, гэта трэцяе месца з канца перад Анголай ? С’ера-Леоне. Па розных ацэнках, ад 4 да 11 % насельн?цтва хворыя на СН?Д, прычым тольк? 3 % насельн?цтва маюць доступ да высакаакты?най антырэтрав?руснай тэрап??.

Большасць насельн?цтва належыць да банту ? адама?а-усходн?х падгруп. Па?сюдна жывуць гбая (33 %), банда (27 %), манджыа (13 %), на по?начы — сара (10 %), уздо?ж рак? Убанг? — бубанг?, на захадзе — зандэ, у лясных раёнах п?гме? б?нга ? ?ншыя. Е?рапейца? 6,5 тысяч, у тым л?ку 3,5 тысяч француза?. Аф?цыйная мова — французская; мовай м?жнацыянальных знос?н выступае крэольская мова санго. Сярод верн?ка? прых?льн?ка? мясцовых традыцыйных веравання? 35 %, пратэстанта? ? катал?ко? па 25 %, мусульман 15 % (2002). Падчас рэл?г?йнага канфл?кта 2013 мног?я мусульмане был? вымушаны эм?граваць у суседн?я Чад ? Камерун. П?сьменным? з'я?ляюцца ледзьве больш за трац?ну дарослага насельн?цтва (36 % у 2017)

Сярэдняя шчыльнасць — 8 чал./км2, што ? 7 разо? менш за сярэднеафрыканск? паказчык. Больш заселеныя па?днёвыя ? па?днёва-заходн?я раёны — каля 12 чал/км2. У гарадах пражывае прыбл?зна трэцяя частка насельн?цтва, адз?н з самых н?зк?х паказчыка? у свеце. Аднак а?тарытэтная крын?цца cia.gov ацэньвае ?зровень урбан?зацы? ? 2017 годзе ? 40 %. Найбуйнейшыя гарады: Банг? (542 тысячы жыхаро? у 2015, Бамбары, Бербераты, Буар, Басангоа.

Эканом?ка

Раён шоп?нгу ? Банг?

Сваёй слабаразв?тасцю вылучаецца нават сярод кра?н Цэнтральнай Афрык?: у 2016 годзе ЦАР займала апошняе месца ? свеце па паказчыках ВУП на душу насельн?цтва (каля 700 долара?) ? ?ЧР. Аднак трэба адзначыць, што прыведзеная статыстыка базуецца на дадзеных аб экспарце ? мног?я в?ды дзейнасц? (здабыча слановай косц? и мяса дз?к?х жывёл, народная медыцына, саматужная агранка алмаза?) не ?л?чваюцца ? фактычныя паказчык? ВУПу ? ?зро?ню жыцця некальк? вышэй.

Радов?шчы карысных выкапня? разведаны слаба ?, акрамя алмаза?, практычна не распрацо?ваюцца. Да 2014 алмазы складал? 30-55 % кошту экспарту кра?ны, яшчэ стольк? ж алмаза? вывоз?лася падпольна. Другую паз?цыю ? экспарце кра?ны займала дра?н?на. У апошн?я чатыры гады (2014-2017) доля алмаза? у экспарце скарац?лася да 1-3 %, доля дра?н?ны вырасла да 50 %. На друг?м месцы ? экспарце цяпер сельскагаспадарчая прадукцыя. Апрацо?чая прамысловасць практычна не разв?тая.

У сельскай гаспадарцы трэба адзначыць яе натуральны характар з перавагай драбназямельнага ?кладу. Аб’ёмы вырошчвання харчовых культур — касавы (гало?най харчовай культуры цэнтральнаафрыканца?), ма?су — на парадак большыя за экспартныя баво?н?к, каву ? арах?с. ?, як н? дз??на, большая частка насельн?цтва ЦАР забяспечвае сябе харчаваннем, ? ?сё было б яшчэ лепей, каб не муха цэцэ, распа?сюджанне якой стрымл?вае разв?ццё жывёлагадо?л?. Л?шк? харчовых культур экспартуюцца ? ? некаторыя гады гэта прынос?ць прыбытак нават большы за экспарт баво?ны ? кавы.

Некаторыя ц?кав?нк?

• Назвы пяц? буйнейшых гарадо? ЦАР пачынаюцца з л?тары ?Б?

Л?таратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хв?няв?чы — Шчытн? / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).

Спасылк?

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Цэнтральна-Афрыканская Рэспубл?ка