A peek at the 'Winter White House': Mar-a-Lago

Канада
Canada
Герб Сцяг
Дэв?з: ?лац.: A mari usque ad mare Ад мора да мора?
Г?мн: ?O Canada!?
Дата незалежнасц?	1 л?пеня 1867 (Акт аб Брытанскай Па?ночнай Амерыцы) 11 снежня 1931 (Вэстм?нстэрск? статут, 1931) 17 красав?ка 1982 (Акт аб Канадзе 1982) (ад Злучанага карале?ства)
Аф?цыйныя мовы	англ?йская ? французская
Стал?ца	Атава 45°24′ пн. ш. 75°40′ з. д.
Найбуйнейшыя гарады	Таронта, Манрэаль, Ванкувер, Калгары
Форма к?равання	Канстытуцыйная манарх?я, парламенцкая дэмакратыя
Кароль Генерал-губернатар Прэм’ер-м?н?стр	Карл III Марыя С?ман Марк Карн? (Л?беральная партыя)
Тэрыторыя
? Агулам	9 984 670 км2 (2-я ? свеце)
? % воднай паверхн?	8,62 %
Насельн?цтва Канады
? Ацэнка (2022)	39 292 355 чал. (37-я)
? Шчыльнасць	3,9 чал./км2
ВУП
? разам (2018)	1 798 млрд дол. (11-е месца)
? На душу насельн?цтва	48 446 дол.
ВУП (ППЗ)
? разам (2018)	1 847 млрд дол. (15-е месца)
?РЧП (2019)	▲ 0,929 (вельм? высок?)
Назвы жыхаро?	Канадзец, канадка, канадцы
Валюта	Канадск? долар (CAD, код 124)
?нтэрнэт-дамен	.ca
Код ISO	CA
Код МАК	CAN
Тэлефонны код	+1
Часавы пояс	?3:30 — ?8
А?тамаб?льны рух	справа[d]
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

百度 虽然真正选择学校托管的学生比例很低，但是学校仍然在不断寻求更好的校内托管机制，刘群校长坦言很大程度上，学校的托管工作是一种教育兜底，为的就是让孩子们尽可能的享受教育公平。

Канада (англ.: Canada, ?РА: /?k?n?d?/; фр.: Canada, ?РА: /kana?da/) — дзяржава ? Па?ночнай Амерыцы, займае другое месца ? свеце па плошчы пасля Рас??. Абмываецца Атлантычным, Ц?х?м ? Па?ночным Ледав?тым ак?янам?, мяжуе з ЗША на по?дн? ? на па?ночным захадзе, таксама мае марск?я межы з Дан?яй (Грэнландыя) на па?ночным усходзе ? Францыяй (Сен-П’ер ? М?келон) на ?сходзе. Мяжа Канады ? ЗША з’я?ляецца самай працяглай агульнай мяжой у свеце. Стал?ца Канады — Атава.

Рэльеф Канады змяняецца ад высозных Кардыльера? на захадзе да апрацаванага ледав?кам? Ла?рэнц?йскага ?звышша ? цэнтры ? на ?сходзе. Багаццем м?неральных рэсурса? Канада вылучаецца нават сярод кра?н свайго памеру. Хоць кл?мат Канады ? разнастайны, большая яе частка ляжыць у халоднай зоне з працяглай з?мой. Канада багатая водным? рэсурсам? — шырок?м? рэкам? ? чысцютк?м? азёрам?. Большая частка тэрыторы? Канады занята арктычным? пустыням?, тундрай ? тайгой. Канадская тайга шырокай паласой цягнецца ад Ц?хага ак?яна да Атлантычнага.

Канада — федэраты?ная, дэ-юрэ парламенцкая канстытуцыйная манарх?я. К?ра?н?к дзяржавы — кароль Вял?кабрытан??, прадста?лены генерал-губернатарам. Фактычная ?лада належыць парламенту ? ?раду на чале з прэм’ер-м?н?страм. Адм?н?страцыйна Канада падзяляецца на дзесяць прав?нцый ? тры тэрыторы?, як?я маюць свае парламенты ? ?рады ? карыстаюцца значнай самастойнасцю.

Насельн?цтва пераважна эм?гранцкага паходжання. Перасяленцы з усяго свету ? Канадзе згуртаваныя ? стракатую мультыкультурную супольнасць. Пры гэтым Канада — клас?чная двухмо?ная кра?на (каля 40 % насельн?цва — англаканадцы, 26 % — франкаканадцы) з дзвюма дзяржа?ным? мовам? на ?с?х узро?нях. Найбуйнейшым? гарадам? з’я?ляюцца Таронта, Манрэаль ? Ванкувер. Для Канады характэрны адз?н з самых н?зк?х у свеце паказчыка? шчыльнасц? насельн?цтва (3,9 чал/км2). Большасць канадца? жыве ?здо?ж мяжы з ЗША.

Канада — разв?тая кра?на, член Вял?кай сямёрк? ? Вял?кай дваццатк?, Арган?зацы? эканам?чнага супрацо?н?цтва ? разв?цця (АЭСР). Разам з Мекс?кай ? ЗША — сва?м гало?ным гандлёвым партнёрам — уваходз?ць у зону свабоднага гандлю НАФТА. Таксама Канада з’я?ляецца акты?ным удзельн?кам Садружнасц? нацый ? Франкафон??. Канада адрозн?ваецца найвышэйшым? паз?цыям? ? свеце па ?ЧР (16 месца), якасц? жыцця, грамадзянск?х правах, эканам?чнай свабодзе, узро?ню адукацы?. Нягледзячы на выразны пост?ндустрыяльны характар, гаспадарка Канады мае выразны сырав?нны твар ? абап?раецца на м?неральныя, г?драэнергетычныя, лясныя, рыбныя ? ?ншыя рэсурсы.

Этымалог?я

Слова ?Канада? з вял?кай доляй верагоднасц? паходз?ць ад ?ндзейскага ?каната? — вёска ц? пасел?шча. Вядома, што так называл? свае земл? ?ндзейцы сучаснага Квебека, з як?м? сутыкнул?ся першыя французск?я заваё?н?к?.

Жак Карцье ?жыва? слова ?Канада? дзеля пазначэння не тольк? ?ндзейскай вёск?, якую ён сустрэ?, але ? ?сёй вобласц? пад кантролем мясцовага правадыра Данаконы. З 1545 года е?рапейск?я кн?г? ? карты пазначал? гэты рэг?ён ? ?се бераг? рак? Св. Ла?рэнц?я словам ?Канада?.

У перыяд французскага калан?яльнага валадарства ? XVI—XVII ст. назва Канада ?жывалася наро?н? з аф?цыйнай — Новая Францыя. Пазней гэтая назва перайшла на большасць суседн?х тэрыторый у Па?ночнай Амерыцы, як?м? к?равала Брытанская ?мперыя. З 1791 так называл?ся англ?йск?я калон?? ? раёне сучасных прав?нцый Квебек ? Антарыа, а з 1867 найменне было перанесена на ?сю кра?ну.

Словы, як?я фанетычна ? семантычна падобныя на ла?рэнц?йска-?ракезскае ?kanata?, ?снуюць ? ? мовах, далёк?х ад па?ночнаамерыканск?х: старажытнаангл?йскае ?cynedom? (?карале?ства?), англ?йскае ?country? (?зямля?, ?кра?на?), ?county? (?акруга?), ?hundred? (?сотня?), ?kindred? (?клан?, ?род?), вал?йскае ?cantref? (?акруга?), ?genedl? (?клан?, ?род?), старажытнагрэчаскае ?κ?ντρον? (?цэнтр?), ?рландскае ?ceantar? (?акруга?), ?тальянскае ?contado? (?вёска?), лац?нскае ?condo? (?абжываць?, ?насяляць?), ?continuus? (?прылеглы?), перс?дскае ?к?нд? (?вёска?, ?пасел?шча?), старажытнарускае ?коньць? (частка горада), рускае ?кондавы? (?спрадвечны?) ? г.д.

Геаграф?чнае станов?шча

Асно?ны артыкул: Геаграф?я Канады

Карта Канады

Канада займае значную частку мацерыка Па?ночная Амерыка ? шматл?к?я астравы, што прымыкаюць да яе. На захадзе абмываецца Ц?х?м ак?янам ? мяжуе са штатам Аляска (ЗША), на ?сходзе абмываецца Атлантычным, на по?начы — Па?ночным Ледав?тым ак?янам, на по?дн? мяжуе з ЗША. Асно?ная мацерыковая частка Канады працягнулася на 5400 км ад Ц?хага да Атлантычнага ак?яна. Крайн?я геаграф?чныя каардынаты: на ?сходзе — 52°40' з.д., на захадзе — 141° з.д. З по?дня на по?нач прасц?раецца на 4 500 км — ад 41°41' пн.ш. на мяжы з ЗША да па?ночнай ускра?ны (83°06' пн.ш.) вострава Элсм?р у Канадск?м Арктычным арх?пелагу.

Ля ?сходняга ?збярэжжа ? ? зал?ве Св. Ла?рэнц?я знаходзяцца востра? Ньюфа?ндленд, Кейп-Брэтан, Антыкосты, арх?пелаг Мадлен, Прынца Эдуарда ? ?нш. На по?начы працягнул?ся Баф?нава Зямля, астравы Гудзонава зал?ва ? шматл?к?я астравы Канадскага Арктычнага арх?пелага, падзеленыя вузк?м? ? плытк?м? прал?вам?. Ц?хаак?янскае ?збярэжжа моцна парэзана вузк?м? ? до?г?м? зал?вам? са стромк?м? сх?лам?. Недалёка ад заходняга берага ляжыць буйны востра? Ванкувер, астравы Каралевы Шарлоты ? ?нш.

Прырода

Асно?ны артыкул: Геаграф?я Канады

Рэльеф ? карысныя выкапн?

Скал?стыя горы, Нацыянальны парк Банф у Альберце

Большая частка Канады — узгорыстая ра?н?на, абмежаваная з усходу ? захаду горным? падняццям? ?здо?ж узбярэжжа? Ц?хага ? Атлантычнага ак?яна?. На захадзе кра?ны ?здо?ж Ц?хаак?янскага ?збярэжжа цягнецца горная кра?на Кардыльера? шырынёй каля 600 км. Усходняя вось Канадск?х Кардыльера? — Скал?стыя горы. ?х заходн?я сх?лы пакрытыя хвойным? лясам?, усходн?я аголеныя ? сапра?ды скал?стыя; асобныя вяршын? пера?зыходзяць па вышын? 4000 м. На захад ад Скал?стых гор ляжыць вулкан?чнае плато рэк Фрэйзер ? Калумб?я. Ц?хаак?янск?я Берагавыя горы складаюцца з двух субмерыдыянальных хрыбто?, падзеленых падо?жнай дал?най, у па?днёвай частцы затопленай морам. Найбольш высок?я ?частк? заходняга пояса гор на по?дн? — прыбярэжныя востра? Ванкувер, астравы Каралевы Шарлоты ? ?нш., а на по?начы, на мяжы з Аляскай, Берагавыя хрыбты заканчваюцца шырок?м? мас?вам? гор Св. ?ль? ? Логан (5959 м, найвышэйшы пункт Канады), пакрытых магутным? ледав?кам?, як?я спускаюцца да мора.

Уздо?ж Атлантычнага ?збярэжжа цягнуцца невысок?я горныя хрыбты, як?я працягваюць горы Апалачы ЗША. Паверхня вострава Ньюфа?ндленд узвышаная (вышыня да 805 м). На по?нач ад рак? Св. Ла?рэнц?я ? да бераго? Па?ночнага Ледав?тага ак?яна распасц?раецца шырокая вобласць Канадскага шчыта — невысокая, складзеная цвёрдым? крыштал?чным? пародам? (гран?там?, гнейсам? ? сланцам?) зямля. Яе сучасная паверхня нос?ць сляды геалаг?чна няда?няга зледзянення: апрацаваныя лёдам кучаравыя скалы (?барановыя ?лбы?), шматл?к?я азёры, хутк?я парожыстыя рэк?, тонк? глебавы пласт. Для па?вострава Лабрадор характэрныя крушн? ? скалы. Па па?днёвым ? заходн?м узбярэжжы Гудзонава зал?ва вышыня мясцовасц? не перавышае 200 м. Паласа н?з?ны цягнецца ? ?здо?ж па?ночнага ?збярэжжа Канады, далёка ?даючыся ? глыб мацерыка па дал?не р. Макенз?.

Тэрыторыя Канады багатая на руды каляровых метала? (н?кель, медзь, цынк, св?нец), жалезную руду; вял?к?я запасы ?рану, нафты ? прыроднага газу, кал?йных солей, азбесту, вугалю. Казачна багатае на карысныя выкапн? Ла?рэнц?йскае ?звышша. Тут знаходз?цца ?н?кальная рудная зона: радов?шчы жалеза, н?келя, серабра, пол?метала?, урану, золата.

Кл?мат

З прычыны вял?кай шыротнай працягласц? ? асабл?васцей рэльефу, кл?мат Канады надзвычай разнастайны. Змяняецца кл?мат у асно?ным у шыротным напрамку. Ролю значнага мерыдыянальнага кл?матападзелу гуляюць Кардыльеры. Гало?ная асабл?васць кл?мату — яго кантынентальнасць: рэзк?я пераходы пам?ж крайн?м? тыпам? надвор’я, гарачым улетку ? халодным уз?мку.

Большая частка Канадскага Арктычнага арх?пелага ляжыць у вобласц? арктычнага кл?мату. Тут вельм? суровыя з?мы (-30 °C), а летам тэмпература тольк? зрэдку перавышае адзнаку ? 5 °C. Прал?вы пам?ж астравам? замёрзлыя. Менав?та тут знаходз?цца самы вял?к? ненаселены востра? свету — Дэвон. Узбярэжжа Па?ночнага Ледав?тага ак?яна займае субарктычны кл?матычны пояс. З?мовыя месяцы па сваёй суровасц? тут не саступаюць арктычным, летам жа значна цяплей. На ?сходзе субарктычны пояс выг?наецца далёка на по?дзень ? амаль што замыкае Гудзона? зал?? — ?мех з лёдам?, як? разам з халодным? цячэнням? ? ёсць гало?ны в?но?н?к панавання тундры на шыраце К?ева. Па?днёвая Канада — зона ?меранага кл?мату, празмерна в?льготнага на крайн?м захадзе, дастаткова — на ?сходзе ? кантынентальнага ? цэнтральнай частцы.

Г?драграф?я

Рака Фрэйзер

Багаццем прэснай вады Канада саступае тольк? Рас?? ? Браз?л??. Рэк? Канады адносяцца да басейна? трох ак?яна?: Макенз? ? Нельсан нясуць свае спакойныя воды праз зону вечнай мерзлаты да Па?ночнага Ледав?тага ак?яна. Фрэйзер цячэ па лававым плато ? праз Берагавыя хрыбты прарываецца да Ц?хага ак?яна. Вял?к?я Азёры злучаюцца з Атлантыкай непрацяглай, але шматводнай ракой Святога Ла?рэнц?я. Невял?кая частка па?днёвай Канады належыць да басейна М?с?с?п?. Буйныя азёры: Вял?кае Мядзвежае возера, Вял?кае Нявольн?цкае возера, В?н?пег, возера Нетыл?нг. Па чатырох з пяц? Вял?к?х азёра? праходз?ць мяжа з ЗША.

Прыродныя зоны

Астравы Па?ночнага Ледав?тага ак?яна займаюць арктычныя пустын?. Вял?к?я плошчы тут занятыя покры?ным? ледав?кам?. Летам на свабодных ад лёду ?частках у пан?жэннях ? трэшчынах з’я?ляюцца ?мх?, л?шайн?к?, холада?стойл?выя травы ? хмызнячк?. Арктычныя глебы амаль не ?трымл?ваюць арган?чнага рэчыва. Жыццё прадста?н?ко? жывёльнага свету звязана з морам, якое дае ?м ежу. На астравах тыповыя птушыныя базары. У водах мора? жывуць цюлен?, маржы, грэнландск?я к?ты. Ва ?збярэжныя раёны з мацерыка заходзяць белыя мядзведз?, ва?к?, пясцы. У Грэнланды? ? на Канадск?м Арктычным арх?пелагу жыве самае буйное млекакормячае — а?цабык, або мускусны бык.

Арктычная тундра, Нунавут

Тундра ? лесатундра займае по?нач мацерыка. Шырока распа?сюджана шматгадовая мерзлата. На по?начы — у Арктыцы — у мохавай ? л?шайн?кавай тундры зрэдку можна сустрэць травы (асака, падвей) ? палярныя кветк? — незабудк?, палярныя мак?, дзьмуха?цы. На по?дзень, у субарктычным поясе, тундра станов?цца хмызняковай: з’я?ляюцца н?зкарослыя карл?кавыя бяроза ? вярба, багун, буяк?, чарн?цы. На по?дзень, па дал?нах рэк, з’я?ляюцца дрэвы — чорная ? белая елк?, ? пачынаецца лесатундра. Тундравая расл?ннасць забяспечвае ежай разнастайных жывёл: па?ночных аленя?, палярных зайца?, лем?нга?. На дробных жывёл палююць белы мядзведзь, палярны во?к, пясец. Водзяцца белая курапатка, драпежная палярная сава, летам прылятаюць вадапла?ныя птушк? — гус? ? качк?.

Медзведзяняты ? нацыянальным парку Куцяней

Тайга прадста?лена цёмнахвойным? лясам? з чорнай ? белай елак ? бальзам?чнай п?хты. На сух?х месцах растуць сосны: белая (Веймутава), Банкса (каменная) ? чырвоная. Хвойныя лясы ц?хаак?янскага ?збярэжжа растуць ва ?мовах багатага ?в?льгатнення, таму ?х называюць ?дажджавым??. Цэлыя гушчары ? гэтых лясах утвараюць хмызняк?, травы ? папарац?; ?мх? пакрываюць ствалы, до?г?м? ?бародам?? зв?саюць з гал?н. Асно?ныя пароды гэтых лясо? — с?тх?нская елка, дуглас?я, тсуга, хемлок. Жывёльны свет тайг? разнастайны. Тут шмат буйных капытных: алень вап?ц?, амерыканск? лось; у гарах сустракаюцца снежная каза ? та?старог? баран. Водзяцца буры ? чорны амерыканск? мядзведз?; грызуны — шэрая ? чырвоная вавёрка, бурундук; драпежн?к? — пума (або кугуар), кун?ца, во?к, канадская рысь, гарнастай, расамаха, л?с?ца; па берагах рэк — бабёр, выдра ? мускусны пацук (андатра).

На по?нач ад Вял?к?х азёр значныя плошчы занятыя змешаным? ? шыракал?стым? лясам?, дзе пачэснае месца ? в?давым складзе займаюць клёны — с?мвал Канады. Як?х тольк? клёна? тут няма — ? цукровы, ? серабрысты, ? чырвоны!

Г?сторыя

Асно?ныя артыкулы: Г?сторыя Канады, Канстытуцыйная г?сторыя Канады ? Ваенная г?сторыя Канады

За тысячы гадо? да прыбыцця е?рапейца? тая зямля, якая цяпер завецца Канадай, была заселена першабытным? людзьм?, што пазней стал? знаёмыя нам пад ?мёнам? эск?моса? ? па?ночнаамерыканск?х ?ндзейца?. У XVI—XVII ст. англ?йск?я ? французск?я марапла?цы даследавал? ?збярэжжа Канады, падарожн?к? ? траперы пран?кал? ? яе ?нутраныя раёны, а калан?сты стварал? пасяленн?. У сярэдз?не XVIII ст. Францыя страц?ла ?се свае па?ночнаамерыканск?я калон??, ? Брытан?я стала адз?на?ладным гаспадаром. У 1867 годзе Канада ? складзе 4 прав?нцый стала брытанск?м дам?н?ёнам. У 1931 Вэстм?нстэрск? статут значна пашыры? яе а?таном?ю. У 1982 Акт аб Канадзе дэнансава? апошн?я лёск? залежнасц?. Сам? канадцы гавораць, што ? ?х зашмат геаграф?? ? замала г?сторы?.

Дзяржа?ны лад ? пал?тыка

Асно?ны артыкул: Дзяржа?ны лад ? пал?тыка Канады

Канада — федэраты?ная парламенцкая дзяржава; дэ-юрэ канстытуцыйная манарх?я, фактычна — рэспубл?ка; прававая дэмакратычная дзяржава, прытрымл?ваецца ?меранай эгал?тарнай ?дэалог??. Адметнай рысай канадскай пал?тычнай культуры з’я?ляецца сацыяльны ?х?л. Канада ?ваходз?ць у склад Садружнасц? нацый. Ролю канстытуцы? выконваюць Закон аб канстытуцы? 1982 года, палажэнн? Акта аб Брытанскай Па?ночнай Амерыцы (1867), а таксамы нормы звычаёвага права. Прав?нцы? карыстаюцца пэ?най а?таном?яй ? маюць свае заканада?чыя ? выкана?чыя органы.

Парламенцк? ?згорак

К?ра?н?к дзяржавы — брытанск? манарх, прадста?лены генерал-губернатарам (у прав?нцыях — намесн?кам? губернатара), якога фармальна прызначае манарх, а фактычна — прэм’ер-м?н?стр Канады. Губернатар — з 2 кастрычн?ка 2017 г. па 2020 гэтую пасаду займала Жул? Пает (Julie Payette) — падпарадко?ваецца рашэнням Тайнай рады, у склад якой пажыццёва ?ваходзяць асобы, прызначаныя губернатарам па прапанове прэм’ер-м?н?стра Канады (у тым л?ку ?се былыя м?н?стры, старшыня Вярхо?нага суда, прэм’еры прав?нцый, сп?керы палаты абшчын ? сената). Тайная рада не зб?раецца ? по?ным складзе, а рашэнн? ад яе ?мя прымае ?рад Канады. Губернатар ад ?мя брытанскага манарха падп?свае ?се законы, прынятыя парламентам.

Заканада?чая ?лада належыць двухпалатнаму федэральнаму парламенту, што складаецца з сената ? палаты абшчын. У сенаце 104 члены, як?х прызначае губернатар на нявызначаны тэрм?н (да дасягнення 75-гадовага ?зросту); кожную прав?нцыю прадста?ляе вызначаная колькасць сенатара?. Палата абшчын складаецца з 295 дэпутата?, як?я выб?раюцца ? прав?нцыях на 5 гадо?. У Канадзе барацьбу за ?ладу вядуць дзве найбуйнейшыя пал?тычныя парты?, абедзве адносна цэнтрысцк?я: левацэнтрысцкая Л?беральная партыя Канады (партыя Трудо, з 2015 фарм?руе ?рад) ? правацэнтрысцкая Кансерваты?ная партыя Канады (з 2015 у апаз?цы?). ?ншыя парты?, прадста?леныя ? парламенце: левая Новая дэмакратычная партыя, Квебекск? блок ? Партыя зялёных Канады. Н? лева-, н? праварадыкалы папулярнасцю сярод канадца? н?кол? не карыстал?ся.

Выкана?чая ?лада належыць ураду на чале з прэм’ер-м?н?страм (з 2025 — Марк Карн?), якога фармальна прызначае губернатар: каб пазбегнуць пал?тычнага крыз?су, губернатар за?сёды спыняе свой выбар на л?дары пал?тычнай парты?, што мае бальшыню ? палаце абшчын. К?ра?н?к другой найбуйнейшай парты? станов?цца ?л?дарам аф?цыйнай апаз?цы?? (англ.: the Leader of His Majesty’s Loyal Opposition), што мае на мэце кантраляваць дзейнасць урадавай парты?.

Знешняя пал?тыка

Джасц?н Трудо ? прэм’ер ?нды? Нарэндра Модз?, 23.02.2018

Канада праводз?ць м?ралюб?вую знешнюю пал?тыку, нак?раваную на м?рнае су?снаванне ? ?заемную павагу з ус?м? ?ншым? кра?нам?. Канада паслядо?на адстойвае дэмакратычныя кашто?насц? ? па ?с?х м?жнародных справах — нават кал? ёй пагражаюць эканам?чныя страты — займае прынцыповую паз?цыю. За прапанову падчас Суэцкага крыз?су 1957 года стварыць М?ратворчыя с?л ААН ? ключавую ролю ? ?х арган?зацы? будучы канадск? прэм’ер Лестэр П?рсан атрыма? Нобеле?скую прэм?ю м?ру (1957). У XXI стагоддз? Канада праз членства ? м?жнародных арган?зацыях працягвае акты?ную м?ратворчую дзейнасць ? аказанне шырокай гуман?тарнай дапамог? па ?с?м свеце.

Канада была сярод кра?н-заснавальн?ц ААН. Сёння яна ?ваходз?ць у Вял?кую сямёрку ? Вял?кую 20, Арган?зацыю эканам?чнага супрацо?н?цтва ? разв?цця (АЭСР). Канада ?мкнецца пашырыць сувяз? з лац?наамерыканск?м? ? карыбск?м? партнёрам? праз удзел у ААД, з кра?нам? ц?хаак?янскага кальца — праз АЦЭС. Найбл?жэйшым партнёрам ? сябрам Канады застаюцца ЗША, з як?м? Канада мае неахо?ваемую мяжу, агульную с?стэму бяспек?; удзельн?чае ? вучэннях ? ваенных аперацыях. З е?рапейск?х нацый Канада найбольш цесна сябруе са сва?м? ?прашчурам?? — Францыяй ? Вял?кабрытан?яй, а таксама з Н?дэрландам? (дзякуючы прытулку, дадзенаму галандскай манарх?? падчас другой сусветнай вайны).

Беларуска-канадск?я аднос?ны

Асно?ны артыкул: Каардынацыйны кам?тэт беларуса? Канады

Асно?ны артыкул: Згуртаванне беларуса? Канады

Дыпламатычныя аднос?ны пам?ж Рэспубл?кай Беларусь ? Канадай усталяваны 15 красав?ка 1992 года. З красав?ка 1997 года ? Атаве пачало працу Пасольства Рэспубл?к? Беларусь. Канадск?я ?нтарэсы ? Беларус? прадста?ляе пасольтва Канады ? Польшчы. З 2008 года па цяперашн? час дыпламатычная прысутнасць Беларус? ? Канадзе застаецца на ?зро?н? часовага паверанага ? справах. У перыяд з 2006 па 2015 гады аф?цыйныя кантакты пам?ж Беларуссю ? Канадай абмяжо?вал?ся па ?н?цыятыве канадскага боку. Пазней намец?лася нармал?зацыя двухбаковых аднос?н. 12 л?пеня 2017 года Канада адмян?ла абмежаванн? на ажыцця?ленне паставак канадск?х тавара? ? паслуг на рынак Беларус?. У снежн? 2016 у Гамбургу на сам?це АБСЕ адбылася сустрэча пам?ж м?н?страм? замежных спра? Канады (Крысця Фрыланд) ? Беларус? (Уладз?м?р Макей), праз год яны разма?лял? ? Вене. У лютым ? верасн? 2018 Канаду наведа? намесн?к М?н?стра замежных спра? Беларус? Алег Кра?чанка ? пача? працаваць сайт Канады ? Беларус?.

Адм?н?страцыйна-тэрытарыяльны падзел

Асно?ны артыкул: Прав?нцы? ? тэрыторы? Канады

Канада — адна з трох у Па?ночнай Амерыцы федэрацый, адм?н?страцыйна Канада падзяляецца на дзесяць прав?нцый ? тры тэрыторы?. Прав?нцы? займаюць населены по?дзень Канады, на тэрыторы? падзелена па?ночная, амаль ненаселеная частка кра?ны. Г?сторыя сучаснага АТП пачалася з 1867 года, апошняй прыяднанай прав?нцыяй ста? Ньюфа?ндленд (1949), апошняй з тэрыторый бы? выдзелены Нунавут (1999). Прав?нцы? ? тэрыторы? маюць свае парламенты ? ?рады ? карыстаюцца значнай самастойнасцю. Пры гэтым тэрыторы?, у адрозненне ад прав?нцый, падпарадкаваны федэральнаму ?раду.

Дзесяць сучасных прав?нцый: Альберта, Брытанская Калумб?я, Квебек, Ман?тоба, Новая Шатландыя, Нью-Брансу?к, Ньюфа?ндленд ? Лабрадор, Антарыа, Востра? Прынца Эдуарда ? Саскачэван. Тры тэрыторы?: Нунавут, Па?ночна-Заходн?я тэрыторы? ? Юкан.

Насельн?цтва

Асно?ны артыкул: Насельн?цтва Канады

Полава-?зроставая п?рам?да, 2023

Насельн?цтва Канады на пачатак 2019 года складае 37,5 м?льёна? чалавек (38-е месца ? свеце). Перап?с 2001 зарэг?страва? 30.007.094 канадца?. Так?м чынам, за 18 гадо? жыхаро? кра?ны стала амаль на чвэрць больш. У другой палове 2010-х для Канады характэрныя невысок?я, але стаб?льныя дадатныя тэмпы росту насельн?цтва — каля 0,7 % штогод. Натуральны прырост бл?зк? да нуля (1,4 на 1000 у 2018). 70 % канадца? жывуць у сем’ях. Сярэдн? памер канадскай сям’? — 2,5 чалавек?. Нараджальнасць змяншаецца, ? насельн?цтва — як ? па?сюль у разв?тым свеце — старэе. Сярэдняму канадцу ? 2018 было 42,5 гады. Да такой статыстык? спрычын?лася ? вял?кая працягласць жыцця, якая ? 2018 склала 82 гады.

У XXI стагоддз? прырост адбываецца, як ? кал?сьц?, у асно?ным за кошт ?м?грацы? (5,7 чалавек на 1000 у 2018, адз?н з найвышэйшых паказчыка? у свеце). Так?м чынам, доля м?гранта? у агульным прыросце складае больш за 75 %. Варта дадаць, што ? канадскае грамадства, ? канадск? ?рад падтрымл?ваюць ?м?грацыю, якая ? апошн?я дзесяц?годдз? набыла выразныя аз?яцк?я выток?. Перасяленцы аддаюць перавагу буйным гарадам, асабл?ва Ванкуверу ? Таронта. Канада ахвотна дае прытулак ? бежанцам — на кра?ну кляновых л?сця? прыходз?цца 10 % ?х сусветнага прыёму.

Кал?дор Квебек-У?нсар, найбольш густазаселены ? высока?рбан?завны раён Канады

Паводле перап?су 2016 года, у Канадзе жывуць 43 этн?чныя групы, як?я складаюцца як м?н?мум са 100 000 чал. Самая вял?кая этн?чная група называе сябе канадцам? (32,3 %). Далей ?дуць англ?чане (18,3), шатландцы (14), французы (13,6), ?рландцы (13,4), немцы (9,6), ?тальянцы, к?тайцы, укра?нцы, галандцы, паляк?, ?ндыйцы, беларусы (10505 чалавек). Да карэннага насельн?цтва адносяцца ?ндзейцы (каля 4 %) ? эск?мосы — прадста?н?к? мангало?днай расы. За апошн?я па?стагоддзя з 2 да 22 % (паводле перап?су 2016) вырасла доля так званых visible minorities. Так называюць жыхаро? кра?ны, вонкава адрозных ад е?рапейск?х м?гранта? ? карэннага насельн?цтва. Сярод visible minorities найбольшую ?дзельную вагу маюць к?тайцы, па?днёвааз?яты (па 5 %) ? афраканадцы (3,5 %). Мног?я жыхары Канады не могуць вызначыцца з этн?чнай прыналежнасцю ? называюць адразу некальк? група?, што роб?ць суму нацый нашмат большай за 100 %.

Мовы Канады (1 — англ?йская, 3 — французская, 2 — двухмо?ны пояс)

У Канадзе выкарысто?ваецца мноства мо?, але гало?ных дзве: англ?йская, родная для 56 % канадца?, ? французская, матчына мова для 21 %. Гэтыя мовы з’я?ляюцца ? Канадзе аф?цыйным?, на ?х вядуцца ?се дзяржа?ныя ? прыватныя справы. Тым не менш, кожная прав?нцыя мае адну ?аф?цыйную? мову: 8 — англ?йскую, 1 (Квебек) — французскую. Адз?най аф?цыйна двухмо?най прав?нцыяй з’я?ляецца Нью-Брансу?к. Больш за 20 % жыхаро? Канады назвал? роднай нейкую ?ншую мову, найбуйнейшыя сярод як?х — к?тайская (1,23 млн носьб?та?), пенджабская, ?спанская, тагальская, арабская (кожная па 0,4—0,5 млн). Нацыяльным меншасцям гарантаваныя школы на родных мовах ва ?с?х прав?нцыях ? на ?с?х тэрыторыях.

Са стракатага этн?чнага складу вын?кае выключная рэл?г?йная разнастайнасць Канады, дэмакратычны лад гарантуе свабоднае веравызнанне ? павагу да право? ус?х верн?ка?. Царква ? сучаснай Канадзе аддзелена ад дзяржавы ? мае ?сё меншую ролю ? па?сядзённым жыцц? людзей. Пры гэтым большасць канадца? верыць у Бога. Згодна з апытаннем 2011, 68 % жыхаро? Канады — хрысц?яне, з ?х большая палова — катал?к?, яшчэ дзве пятых — пратэстанты (найбуйнейшая пратэстанцкая дэнам?нацыя — Аб’яднаная царква Канады, следам ?дуць англ?кане ? баптысты). Колькасць атэ?ста? ? агностыка? у 2001—2011 павял?чылася з 16 да 22 %. Разам з ?м?грацыяй расце кольскасць мусульман, ?нду?ста?, с?кха? (3,2 %, 1,5 %, 1,4 % у 2011 адпаведна).

Канада вылучаецца вельм? н?зкай шчыльнасцю насельн?цтва (каля 4 чал. на км2) ? давол? нера?намерным яго размяшчэннем. Нягледзячы на вял?кую плошчу, прыбл?зна ? насельн?цтва Канады пражывае ? межах 160 км ад мяжы з ЗША, а 95 % — на по?дзень ад 55° пн.ш. Найбольш населеныя прав?нцы? — Антарыа ? Квебек. Палова канадца? жыве ? кал?доры Квебек-У?нсар уздо?ж Вял?к?х азёр ? рак? Святога Ла?рэнц?я. Вял?зныя абшары по?начы Канады маюць рэдкае тубыльскае (эск?мосы) насельн?цтва, дзе-н?дзе сустракаюцца пасёлк? гарняко?, метэастанцы?.

Панарама Манрэаля, Канада

Канада аднос?цца да высока?рбан?заваных кра?н свету. Гарадское насельн?цтва, якое складае 81 %, сканцэнтравана ? кал?доры Квебек-У?нсар (у прыватнасц?, гарадск?я агламерацы? Таронта-Гам?льтан, Манрэаль ? Атава-Гатына), на кантынентальных ра?н?нах Брытанскай Калумб?? (ад вакол?ц Ванкувера да канца дал?ны рак? Фрэйзер) ? ? кал?доры Калгары-Эдмантан у Альберце. Каля 40 % гараджан жывуць у трох найбуйнейшых агламерацыях: Таронта (? агламерацы? жыве 5,9 млн), Манрэал? (4,1), Ванкуверы (2,5). Усяго м?льённых агламерацый 6: ад 1,3 да 1,5 млн жыхаро? перап?с 2016 адзначы? таксама ? Калгары, Атава-Гатына, Эдмантане.

Эканом?ка

Асно?ны артыкул: Эканом?ка Канады

Таронта — ф?нансавы цэнтр Канады

Канадзе — паводле права адной з самых багатых кра?н свету ? адной з самых маштабных эканом?к (замыкае першую дзясятку кра?н па нам?нальным ВУП) — належыць пачэснае месца ? Арган?зацы? эканам?чнага супрацо?н?цтва ? разв?цця (АЭСР) ? Вял?кай сямёрцы. Фондавая б?ржа Таронта з 1500 зарэг?страваным? кампан?ям? агульнай кап?тал?зацыяй у 2 трлн долара? — сёмая ? свеце. Эканом?ка Канады вельм? шчыльна ?нтэграваная з гаспадаркай ЗША. Канадска-амерыканскае пагадненне аб свабодным гандл? 1988 года л?кв?давала тарыфы пам?ж дзвюма кра?нам?, а Па?ночнаамерыканскае пагадненне аб свабодным гандл? (НАФТА) ? 1992 годзе распа?сюдз?лася ? на Мекс?ку. На вял?кага па?днёвага суседа прыходз?цца 75 % канадскага экспарту ? 58 % ?мпарту. У 2015—2016 гг. ВУП Канады падрос усяго на 2 %, за 2017 — на 3 %. Станам на 2017 год агульнанацыянальны ?зровень беспрацо?я ? Канадзе бы? 6,3 %. Федэральны до?г Канады ацэньваецца ? 1,6 млрд долара? (не канадск?х!). Грашовая адз?нка — канадск? долар.

лагатып НАФТА

Як ? ? ?ншых разв?тых кра?нах, у канадскай эканом?цы пераважае сфера паслуг, дзе занята амаль тры чвэрц? эканам?чна акты?нага насельн?цтва. Нягледзячы на тое, што ? XX стагоддз? рост прамысловасц? ? сектара паслуг ператвары? кра?ну з пераважна сельскагаспадарчай у ?ндустрыяльную ? гарадскую, сярод ?ншых разв?тых кра?н свету Канада вылучаецца важнасцю свайго сырав?ннага сектара, у як?м самым? прыбытковым? гал?нам? з’я?ляюцца лесанарыхто?ка ? нафтавая прамысловасць. Мног?я гарады на по?начы Канады, дзе ?мовы для вядзення сельскай гаспадарк? неспрыяльныя, ?снуюць дзякуючы шахтам або крын?цам дра?н?ны.

Канада займае першае месца ? свеце па здабычы кал?йных солей, цынку ? ?рану, а таксама высокае месца па здабычы так?х метала?, як золата, н?кель, алюм?н?й ? св?нец. Радов?шчы метала? на Ла?рэнц?йск?м узвышшы распрацо?ваюцца ? асно?ным адкрытым спосабам. Канада з’я?ляецца буйным паста?шчыком м?неральнай сырав?ны ? ЗША ? ?ншыя ?ндустрыяльна разв?тыя кра?ны.

Завод кампан?? Syncrude па перапрацо?цы б?тум?нозных пяско?, Альберта

Вел?зарныя запасы б?тум?нозных пяско? у раёне возера Атабаска робяць Канаду трэцяй кра?най у свеце па запасах нафты (169 млрд барэля? у 2016) пасля Венесуэлы ? Сауда?скай Арав??. Здабыча нафты вядзецца збольшага на захадзе Канады. Кампан?я Syncrude Canada Ltd. займаецца перапрацо?кай б?тум?нозных пяско? у прав?нцы? Альберта, за кошт як?х Канада забяспечвае 14 % сва?х нафтавых патрэба?. Па гадавым аб’ёме здабычы прыроднага газу Канада знаходз?цца на 5-м месцы ? свеце (4,3 % сусветнай здабычы ? 2016). Канада займае першае месца ? свеце па вытворчасц? ?ранавага канцэнтрату. Большая частка электраэнерг?? (3/5) выпрацо?ваецца на ГЭС, 15 % — на АЭС, па 10 % — на газавых ? вугальных ЦЭС. На беразе возера Гурон працуе другая па вел?чын? дзеючая АЭС у сучасным свеце — Брус (большую магутнасць мае тольк? па?днёвакарэйская Коры). Багатая на г?драэнерг?ю Канада не вельм? зац?ка?лена ? разв?цц? альтэрнаты?най энергетык?, таму па дол? энерг??, атрыманай на ВЭС (1,8 % у 2013), яна саступае большасц? разв?тых кра?н свету. Частку нафты, прыроднага газу ? электраэнерг?? Канада экспартуе ? ЗША, з’я?ляючыся адной з нямног?х разв?тых кра?н — нета-экспарцёра? энерганосьб?та?.

Bombardier CSeries CS100 у швейцарск?м ?убранн??

Разв?тая апрацо?чая прамысловасць Канады канцэнтруецца на по?дн? прав?нцый Антарыа ? Квебек. Аснову апрацо?чай прамысловасц? складае машынабудаванне, якое спецыял?зуецца на вытворчасц? транспартных сродка? ? кантралюецца ? асно?ным кампан?ям? ЗША. У а?тамаб?лебудаванн? шырокае прадста?н?цтва таксама маюць японск?я ф?рмы. У Манрэал? (Квебек) базуецца нацыянальная аэракасм?чная прамысловасць (кампан?я Bombardier Inc., якая, дарэчы, акрамя самалёта? выпускае яшчэ цягн?к? метро ? трамва?). Канада — адз?н з вядучых сусветных вытворца? Hi-Fi ? Hi-End кампанента? ? акустычных с?стэм. Металург?я працуе на мясцовай сырав?не ? прадста?лена пераважна выпла?кай каляровых метала? (н?келевая, медная ? ?нш.). Буйнейшыя нафтаперапрацо?чыя заводы знаходзяцца ? Ванкуверы, Манрэал?, Эдмантане. Канада ?ваходз?ць у л?к буйнейшых экспарцёра? кал?йных ? азотных угнаення?. Канада — вядучая лесапрамысловая дзяржава свету: па экспарце п?ламатэрыяла? ? паперы Канада займае 1-е месца ? свеце.

Канола ? лён, Саскачэван

Канада з’я?ляецца адным з найбуйнейшых сусветных паста?шчыко? сельскагаспадарчай прадукцы?; канадск?я прэры? выдатна падыходзяць для вырошчвання пшан?цы, кукурузы ? ?ншых збожжавых. Канада ?ваходз?ць у першую дзясятку кра?н свету па валавой вытворчасц? збожжа. Экспартная пал?тыка ? гэтай сферы вызначаецца Канадскай збожжавай кам?с?яй. Асно?ныя вытворцы сельскагаспадарчай прадукцы? — фермерск?я гаспадарк?, высокаспецыял?заваныя прадпрыемствы (пераважна збожжавыя ? жывёлагадо?чыя з мясной ? малочнай спецыял?зацыяй). Большая частка апрацаваных зямель сканцэнтравана на по?дн?, у стэпавай зоне. У прыазёрных раёнах разв?ваецца малочная гаспадарка ? пладаводства. Усё большае распа?сюджанне канолы (канадскага рапсу) выводз?ць Канаду ? сусветныя л?дары па вытворчасц? б?япал?ва. Вял?кае значэнне маюць рэсурсы пушнога звера ? прамысловай рыбы (ласось, селядзец, палтус, траска).

У Канадзе разв?ты ?се в?ды транспарту, для яе характэрна значная працягласць транспартных шляхо?. У апошн?я дзесяц?годдз? найбольш хутк?м? тэмпам? разв?вал?ся а?тамаб?льны, трубаправодны ? ав?яцыйны транспарт. Чыгунка дам?нуе ва ?нутраных перавозках масавых груза?. Вял?кае значэнне ва ?нутраных грузаперавозках маюць водныя шлях?, перш за ?сё Вял?к?я азёры ? рака Святога Ла?рэнц?я.

Канада уваходз?ць у дзясятку л?дара? сусветнага гандлю. У 2015—2016 гг. Канада дэманстравала адмо?нае гандлёвае сальда (30-45 млрд долара?). Канада з’я?ляецца буйным паста?шчыком сырав?ны ? харчавання на сусветны рынак. Акрамя метала?, пшан?цы, электраэнерг??, дра?н?ны, Канада экспартуе а?тамаб?л? ? самалёты. Найбуйнейшым? ?мпарцёрам? канадскай прадукцы? з’я?ляюцца Злучаныя Штаты (74,7 %), К?тай (4,3 %), Вял?кабрытан?я (2,6 %) ? Япон?я (2,2 %). У 2016 годзе Канада ?мпартавала тавара? на суму больш за $ 429 млрд. Найбуйнейшым? паста?шчыкам? ? кра?ну кляновага л?ста был? ЗША (58,3 %), К?тай (10,8 %), Япон?я (2,6 %), Герман?я (2,5 %). ?мпарт вельм? разнастайны, пераважаюць машыны ? абсталяванне, прадукцыя х?м?чнай прамысловасц?, спажывецк?я тавары шырокага попыту.

Агульны аб’ём беларускага экспарту тавара? ? Канаду за 2017 год скла? 13,3 млн долара? ЗША. Гандлёвае сальда было адмо?ным ? склала 33,8 млн долара?. Асно?ным артыкулам беларускага экспарту ? 2017 годзе был? азотныя ?гнаенн? (42,4 %), мэбля, клееная фанера, вадкасныя помпы, шкловалакно, прылады на вадк?х крышталях, лазеры, прадукты харчавання. Канадск? ?мпарт у Беларусь па вын?ках 2017 года скла? 47,1 млн долара? ЗША. У нашу кра?ну паста?лял?ся лекавыя сродк? ? вакцыны, марожаная рыба, перадаткавыя механ?змы машын, абсталявання ? транспартных сродка?, моцныя сп?ртныя напо?, п?лы, дыягнастычныя рэагенты, камп’ютары. Варта зазначыць, што ? Беларусь, ? Канада з’я?ляюцца найбуйнейшым? экспарцёрам? кал?йных солей у свеце. У экспарце паслуг — за кошт транспартных ? ?нфармацыйных — Беларусь мае дадатнае сальда (8,9 млн даляра? у 2017 годзе).

Культура

Cirque du Soleil (з фр. — ?С?рк дзю салей? — ?Цырк сонца?) — канадская кампан?я, якая працуе ? сферы заба? ? вызначае сваю дзейнасць як ?мастацкае спалучэнне цыркавога мастацтва ? вул?чных ?мпрэза??.

Л?таратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Заста?ка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — 604 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).
• Геаграф?я мацерыко? ? кра?н : вучэб. дапам. для 8-га кл. устано? агул. сярэд. адукацы? з беларус. мовай навучання / А. А. Зыль [? ?нш.] ; пад рэд. П. С. Лопуха ; пер. з рус. мовы М. Л. Страх?. — 2-е выд., перапрац. — М?нск : Народная асвета, 2014. — 230 с. : ?л. ISBN 978-985-03-2206-7.